Rozbiory sprawiły, że Polska nie uczestniczyła w najważniejszym dla Europy stuleciu - wieku imperiów; z drugiej strony - brak własnej państwowości w XIX wieku nie był czymś wyjątkowym - mówili historycy podczas wtorkowej konferencji "Historie Polski XIX wieku".
Celem konferencji, zorganizowanej w Warszawie przez Muzeum Historii Polski i Instytut Historyczny UW, było przypomnienie syntetycznych ujęć dziejów Polski w XIX wieku oraz analiza przemian w przedstawianiu i ocenie losów ziem polskich pod zaborami.
Jak mówił prof. Andrzej Nowak z UJ nawiązując do poematu Juliusza Słowackiego "Król Duch", tym co odróżnia doświadczenie Polaków żyjących w XIX w. od doświadczeń innych narodów, jest poczucie utraty państwa istniejącego od 800 lat, świadomość "świeżego trupa" polskości.
"Inne kraje nie miały 800 lat ciągłej państwowości (...), która weszła na drogę modernizacji w XVIII w. i zdążyła wytworzyć najliczniejszą, najlepiej wykształconą elitę społeczną w całej Europie na wschód od Niemiec (...). To powodowało, że utrata państwowości była niezmiernie ważnym, przeżywanym przez tę elitę i odnoszonym do całości wyobrażonej wspólnoty polskiej, problemem. To rzutuje na cały polski wiek XIX" - mówił Nowak.
W jego opinii XIX stulecie to bezdyskusyjnie pierwszy wiek dominacji Europy nad resztą świata. "W tym jednym wieku, na dziesięć wieków Europy - od jej kształtowania w granicach funkcjonujących do dziś - Polska nie uczestniczyła jako państwo" - przypomniał badacz.
Z drugiej strony - tłumaczył dyrektor IH UW prof. Dariusz Kołodziejczyk - dzisiaj wreszcie zdajemy sobie sprawę, że większość ludności kuli ziemskiej żyła w XIX w. w organizmach politycznych, które trudno uznać za własne, suwerenne państwa narodowe. Według niego z perspektywy pozaeuropejskiego spojrzenia na XIX stulecie, brak własnej państwowości nie był czymś wyjątkowym.
Sposób myślenia i opowiadania o polskich doświadczeniach XIX w. - zgodzili się uczestnicy konferencji - zależał od kontekstu historycznego, jaki towarzyszył powstawaniu syntez dziejów Polski pod zaborami.
"Jest rzeczą oczywistą, że podobnie jak monografie czy artykuły omawiające pewien wycinek przeszłości, tak syntezy czy podręczniki muszą być oceniane z uwzględnieniem realiów epoki" - mówił prof. Andrzej Szwarc z UW nawiązując do książki prof. Stefana Kieniewicza "Historia Polski 1795-1918", popularnej syntezy XIX w. napisanej w czasach PRL-u.
Jak tłumaczył Szwarc, choć Kieniewicz pisał swą publikację w czasach komunizmu - kiedy treść podręczników podlegała cenzurze - w przystępny sposób omówił główną problematykę dotyczącą dziejów Polaków pod zaborami. W ocenie Szwarca, publikacja o historii ziem polskich w XIX w. "to po prostu znakomita sztuka zajmującego opowiadania, jakaś szczególna równowaga między charakterystyką losów jednostek a socjologizującym motywem postaw zbiorowości".
Według dyrektora MHP Roberta Kostry niemożliwe jest napisanie syntezy polskich dziejów w XIX w., która kompleksowo wyjaśniłaby wszystkie ważne aspekty tego stulecia. "Sama próba formułowania syntezy jest natomiast bardzo ważnym ćwiczeniem. Taka synteza jest potem materiałem dla studentów czy uczniów. Ponadto, samo myślenie na ten temat jest inspirujące, przynosi nowe spojrzenia, wyobrażenia o przeszłości (...). Wielość perspektyw wzbogaca naszą wiedzę" - podkreślił Kostro.
Tytuł konferencji nawiązywał do wydanej niedawno publikacji "Historie Polski w XIX wieku" (wyd. DiG), będącej efektem projektu naukowego MHP.
Publikacja ukazuje dzieje Polaków jako narodu bez państwa - od czasu całkowitej utraty niepodległości przez Polskę w 1795 r. do momentu odzyskania przez nią bytu państwowego w 1918 r. - poprzez odniesienie się do zasobów kulturowej pamięci i kontynuowanie historii polskiej tożsamości.
Autorzy książki, która ukazała się do tej pory w trzech tomach (planowane jest wydanie także IV tomu) przedstawili wieloaspektowy obraz ziem polskich pod zaborami, zarówno w kontekście europejskim, jak i globalnym. Opisano m.in. dzieje polityczne, problemy społeczne, przemiany gospodarcze i cywilizacyjne oraz kulturę. (PAP)
wmk/ as/
