"Czynnikiem, który może sprzyjać wzrostowi znaczenia firm państwowych w polskiej gospodarce, jest kryzys ekonomiczny oczekiwany w następstwie epidemii COVID-19. Przedsiębiorstwa państwowe mogą w nim odegrać rolę stabilizatora, podobnie jak to miało miejsce podczas kryzysu finansowego z 2009 r. Utrzymanie miejsc pracy czy kontynuacja najważniejszych projektów inwestycyjnych będą miały łagodzący wpływ na skalę i głębokość spowolnienia, jakie czeka polską gospodarkę w najbliższych kwartałach. Co więcej, biorąc pod uwagę globalny zasięg kryzysu oraz jego przełożenie na sytuację finansową i wyceny firm, silne - jak na polskie warunki - koncerny z udziałem państwa mogą pokusić się o zwiększenie aktywności na rynku M&A i przejęcia zgodnych ze strategią ich rozwoju zagranicznych celów po atrakcyjnych cenach" - czytamy w raporcie "Siła napędowa czy hamulec rozwoju? Rola spółek Skarbu Państwa w kontekście kryzysu COVID-19".
Analitycy podkreślają, że kryzysy gospodarcze zazwyczaj zwiększają rolę i uwypuklają mocne strony firm państwowych.
"Specyficzne cechy własności państwowej w sektorze przedsiębiorstw sprawiają, iż spółki Skarbu Państwa sprawdzają się zwłaszcza w warunkach kryzysowych, kiedy szczególnego znaczenia nabiera kwestia stabilności działania i różnego rodzaju aspekty społeczne. Koncerny państwowe są bardzo ważnym i stabilnym źródłem dochodów podatkowych, dużym i pewnym pracodawcą, a obecność kapitału krajowego w sektorze bankowym zapewnia ciągłość finansowania polskiej gospodarki. Firmy kontrolowane przez Skarb Państwa mogą być również w tych warunkach platformą dla ekspansji zagranicznej, a zarazem gwarantem kontynuacji szeroko zakrojonych działań inwestycyjnych w obszarze infrastruktury. Dodatkowo, od lat aktywnie wspierają one działalność kulturalno-rozrywkową, która szczególnie ucierpiała z powodu epidemii koronawirusa" - czytamy dalej w raporcie.
Zdaniem autorów, przedsiębiorstwa państwowe, zwłaszcza te duże i silne finansowo, charakteryzują się cechami pozwalającymi na odgrywanie stabilizującej roli dla gospodarki szczególnie w okresach kryzysowych.
"Do najważniejszych argumentów wspierających tą tezę można zaliczyć w szczególności następujące fakty:
- spółki państwowe zaliczają się do czołowych pracodawców w kraju. W czasie poprzedniego kryzysu największe z nich utrzymywały stabilne zatrudnienie, w przeciwieństwie do firm prywatnych - aktywnie restrukturyzujących tą sferę w celu poszukiwania oszczędności kosztów;
- stanowią one również ważne i stabilne źródło dochodów podatkowych. Generowanie dochodów dla państwa jest jednym z celów działalności tych podmiotów, kryzys nie zwiększa zatem ich skłonności do podejmowania działań optymalizacyjnych w tym zakresie;
- zwiększony w ostatnich latach dzięki aktywności państwa udział kapitału krajowego w sektorze bankowym stanowi ważny czynnik zapewniający ciągłość finansowania polskiej gospodarki, a przynajmniej uniezależniający ją w tym zakresie od decyzji zagranicznych grup finansowych;
- duże spółki państwowe dysponują największą siłą inwestycyjną spośród wszystkich firm w kraju, a ich plany na najbliższy czas świadczą o zamiarze podtrzymania wysokiej aktywności również w kryzysie; kryzysy generują zazwyczaj liczne okazje na rynku M&A, kiedy wraz z pogarszającym się standingiem spółek istotnie obniżają się ich wyceny. Takie okoliczności sprzyjają zakupom innowacyjnych firm na rynkach zagranicznych, które mogą pozwolić na absorbcję pożądanych technologii czy posłużyć do ekspansji na nowych rynkach. Dotychczasowa historia polskich fuzji i przejęć pokazuje zaś, że firmy państwowe podejmują w tym zakresie odważniejsze decyzje niż ich prywatni odpowiednicy;
- spółki Skarbu Państwa należą do najważniejszych mecenasów oraz sponsorów polskiego życia kulturalnego, rozrywkowego i sportowego. Są to działalności najmocniej dotknięte przez obecny kryzys i wsparcia tego szczególnie potrzebujące. Firmy państwowe aktywnie angażują się również we wsparcie sektora ochrony zdrowia" - wymieniono w materiale.
Przedsiębiorstwa państwowe oraz notowane na giełdzie koncerny ze znaczącym udziałem własności państwowej należą do największych pracodawców w Polsce, wskazano także. W 2018 roku aż 11 na 15 działających w naszym kraju firm o najwyższym poziomie zatrudnienia było przynajmniej częściowo kontrolowanych przez państwo. Łącznie pracowało w nich ponad 400 tys. osób - 6% wszystkich zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw, a 12% uwzględniając jedynie firmy duże, tzn. zatrudniające 250 i więcej pracowników.
"Warto też zauważyć, że firmy państwowe mogą do pewnego stopnia wywierać stabilizujący wpływ na rynek pracy w okresach kryzysowych. Ilustracją tego wpływu mogą być dane z okresu kryzysu finansowego z końca poprzedniej dekady. Łączne zatrudnienie w 9 największych spółkach giełdowych z udziałem własności państwowej wzrosło o 0,8% w 2009 r. i o kolejne 0,9% w latach 2010-2011. Redukcja zatrudnienia wystąpiła w tych firmach dopiero w 2012 r. Dla porównania w całym sektorze przedsiębiorstw (powyżej 9 pracowników) rok 2009 przyniósł spadek zatrudnienia o 1,8% r/r, a poziom z 2008 r. osiągnięto dopiero w 2014 r. Czynnik ten może mieć szczególną wagę w kontekście kryzysu COVID-19, którego specyfika sprawia, że zdolność gospodarki do utrzymania miejsc pracy może być kluczowa dla czasu trwania i skali wywołanej przez niego recesji. Przeciwdziałanie zwolnieniom pracowników przez firmy oraz ograniczanie negatywnego wpływu kryzysu na dochody gospodarstw domowych i ich przyszłą konsumpcję jest bowiem jednym z
najważniejszych elementów polityki antykryzysowej przyjętej przez rząd. Firmy państwowe mogą zatem odegrać istotną rolę w realizacji tego celu, nawet jeżeli miałoby się to odbyć kosztem przejściowego pogorszenia ich efektywności" - czytamy też w raporcie.
Według analityków, kluczowa będzie maksymalizacja efektywności kontrolowanych przez państwo firm.
"Poprzez wprowadzenie ich na giełdę przekazano większość udziałów inwestorom prywatnym (choć państwo utrzymało decydującą rolę w procesach decyzyjnych). Mieszana struktura kapitału sprzyja wzrostowi efektywności, jako że głównym kryterium ocenianym przez udziałowców jest zwrot z zainwestowanego kapitału. Firmy te działają obecnie na zasadach podobnych do prywatnych korporacji, opierając się na profesjonalnych kadrach menedżerskich. Skuteczność tego rozwiązania potwierdzają dane finansowe. Podczas gdy pełna zbiorowość polskich przedsiębiorstw państwowych wpisuje się w wyniki międzynarodowych obserwacji wykazując gorsze parametry efektywności w porównaniu z firmami prywatnymi, o tyle wspomniane wyżej koncerny o własności mieszanej najczęściej wypadają korzystnie na tle całego polskiego sektora przedsiębiorstw" - wskazano w raporcie.
Według Pekao, w odniesieniu do tych firm państwo powinno obecnie skoncentrować się na ukierunkowaniu ich działalności na wsparcie rozwoju nowoczesnej gospodarki, m.in. poprzez inwestycje w zaawansowane technologie, wzmocnienie współpracy z krajowymi ośrodkami badawczo-naukowymi, zaangażowanie (poprzez aktywną współpracę) w proces budowy ekosystemu innowacyjnych startupów czy zwiększenie aktywności na rynku międzynarodowych fuzji i przejęć.
"Wyniki tej analizy wskazują, iż państwo ma do dyspozycji bardzo szeroki katalog instrumentów, które w większości nie stanowią dla siebie substytutów, bo oddziałują inaczej i na inne elementy gospodarki. Jednak możliwość sterowania konkretnymi podmiotami i realizacji konkretnych przedsięwzięć, przy zachowaniu kontroli i ścisłego nadzoru nad wszystkimi etapami, oferują wyłącznie działania za pośrednictwem agencji, przedsiębiorstw i spółek kontrolowanych przez państwo. Krótko mówiąc - firm państwowych" - podsumowali ekonomiści.
