Jakie prawa przysługują podczas dozoru elektronicznego?

Dozór elektroniczny (SDE) to pewien rodzaj metody wykonywania kary, który polega na tym, że skazany może odbywać karę poza zakładem karnym i nie rezygnować w pełni z życia zawodowego i prywatnego. Na system dozoru elektronicznego może wyrazić zgodę sąd, jednak pod pewnymi jasno określonymi warunkami. To rozwiązanie jest stosowane przez wiele krajów, ponieważ koszt utrzymania skazanego z tzw. bransoletą jest pięciokrotni niższy od osadzonego w zakładzie karnym.

Zgodnie z ustawą Kodeks Karny Wykonawczy, która określa warunki dozoru elektronicznego, aby skazany mógł odbywać karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, muszą zostać spełnione łącznie poniższe warunki: 

1. wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i 6 miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego;
2. jest to wystarczające do osiągnięcia celów kary;
3. skazany posiada określone miejsce stałego pobytu;
4. osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę; 
5. odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne.

Co więcej, "skazanemu, który nie rozpoczął wykonywania kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia skazanego w zakładzie karnym". Jeżeli skazany rozpoczął odbywanie kary w zakładzie karnym, a jego postawa i zachowanie przemawiają za udzieleniem zezwolenia na dozór elektroniczny, może on starać się o taką formę odbycia reszty kary. Te przepisy stosuje się jednak do skazanego, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kary pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, nieprzekraczających w sumie jednego roku i 6 miesięcy.

Przysługujące skazanemu prawa związane z dozorem elektronicznym:

1. Prawo do złożenia wniosku o zmianę miejsca wykonywania dozoru stacjonarnego. Zmiana jest możliwa tylko w przypadkach uzasadnionych szczególnymi okolicznościami i jest dokonywana przez sąd penitencjarny,
2. Prawo do złożenia wniosku o zmianę przedziałów czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo oddalenia się ze wskazanego miejsca wykonywania dozoru stacjonarnego. Zmiana jest możliwa tylko w uzasadnionych przypadkach i jest dokonywana przez sąd penitencjarny, a gdy niezbędne jest szybkie dokonanie zmiany, może jej dokonać sądowy kurator zawodowy,
3. Prawo do opuszczenia, po uzyskaniu zezwolenia sądowego kuratora zawodowego, miejsca wykonywania dozoru stacjonarnego na okres nieprzekraczający jednorazowo 7 dni, w miarę potrzeby w asyście osoby najbliższej lub osoby godnej zaufania. Zgodę taką można wydać tylko w przypadkach szczególnie ważnych dla skazanego, uzasadnionych względami zdrowotnymi, rodzinnymi lub osobistymi. Zezwolenie może zostać cofnięte, jeżeli po jego udzieleniu pojawiły się informacje lub okoliczności uzasadniające obawę, że skazany w okresie zezwolenia może naruszyć porządek prawny. W przypadku cofnięcia takiego zezwolenia ponowne zezwolenie nie może zostać udzielone,
4. Prawo do złożenia wniosku o zarządzenie przez sąd penitencjarny przerwy w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego. Wydanie przez sąd takiego zarządzenia jest możliwe, jeżeli przemawiają za tym ważne względy zdrowotne lub osobiste. Jeżeli skazany nie korzysta z przerwy zgodnie z celem, w jakim została zarządzona, albo rażąco narusza porządek prawny, przerwa może zostać odwołana,
5. Prawo do złożenia wniosku do sądu lub do sądowego kuratora zawodowego o wyrażenie zgody na odinstalowanie rejestratora stacjonarnego lub usunięcie nadajnika. Zgoda taka może być wyrażona tylko w przypadku niecierpiącym zwłoki, z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia ludzkiego,
6. Prawo do złożenia zażalenia do sądu na sposób przeprowadzenia przez podmiot dozorujący kontroli środków technicznych.

Na skazanego, który odbywa karę w systemie dozoru elektronicznego, nałożone są określone obowiązki. Musi on m.in.:

1. zgłosić podmiotowi dozorującemu w terminie i w sposób, które zostały określone przez sąd, gotowość do instalacji środków technicznych,
2. umożliwić założenie nadajnika lub zainstalowanie rejestratora,
3. nieprzerwanie nosić nadajnik,
4. przestrzegać porządku prawnego, w tym przestrzegać przepisów regulujących wykonanie środków karnych, środków kompensacyjnych i przepadku,
5. wykonywać nałożone na niego obowiązki, w tym związane z dozorem elektronicznym,
6. dbać o powierzone mu środki techniczne, w tym zwłaszcza chronić je przed utratą, zniszczeniem, uszkodzeniem lub uczynieniem niezdatnymi do użytku, oraz zapewniać ich stałe zasilanie energią elektryczną,
7. udostępniać podmiotowi dozorującemu powierzone środki techniczne do kontroli, naprawy lub wymiany na każde żądanie tego podmiotu, w tym również umożliwiając pracownikom tego podmiotu wejście do pomieszczeń, w których skazany przebywa, lub na nieruchomość stanowiącą jego własność lub będącą w jego zarządzie,
8. udzielać prezesowi sądu lub upoważnionemu sędziemu, sądowemu kuratorowi zawodowemu, podmiotowi dozorującemu i podmiotowi prowadzącemu centralę monitorowania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary i wykonywania nałożonych obowiązków oraz stawiać się na wezwania sędziego i kuratora.

Skazany ma także obowiązek pozostawać we wskazanym przez sąd miejscu w wyznaczonym czasie. Ma obowiązek odbierać połączenia przychodzące od rejestratora stacjonarnego, a także umożliwić zawodowemu kuratorowi sądowemu wejście na teren nieruchomości lub do mieszkania, gdzie zainstalowany jest rejestrator. Musi także na żądanie osób upoważnionych (m.in. sądowemu kuratorowi zawodowemu czy sędziemu) złożyć wyjaśnienia dotyczące przebiegu kary oraz wykonywania nałożonych na niego obowiązków.