Czym jest oświadczenie woli i czemu służy?
Z takim oświadczeniem mamy do czynienia zawsze wtedy, gdy dana osoba komunikuje w odpowiedni sposób swoją wolę po to, by wywołać określone skutki prawne, tj. następstwa przewidziane przepisami prawa.
Jakie są skutki oświadczenia woli?
Oświadczenie woli jest składane w celu wywołania określonych skutków ustalonych w przepisach obowiązującego prawa. Skutkiem jego złożenia mogą przy tym być powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.
Nie tylko w przypadku dwustronnych umów są składane oświadczenia woli, występują również jednostronne czynności prawne, w których przypadku dla wywołania odpowiednich skutków konieczne jest złożenie oświadczenia przez dany podmiot. Dla przykładu można wskazać testament, który także jest oświadczeniem woli wywołującym skutek w postaci zapisu odpowiednich składników majątku spadkodawcy dla spadkobierców.
Celem oświadczenia woli jest wyraźne, bezsprzeczne zakomunikowanie innym osobom swojej decyzji odnośnie do zamiaru osiągnięcia skutku prawnego.
Kto może złożyć oświadczenie woli?
Nie każdy może złożyć oświadczenie woli. Może to zrobić osoba posiadająca zdolność do czynności prawnych, czyli prawo do samodzielnego, osobistego nabywania praw i zaciągania zobowiązań. Może być to zdolność pełna lub częściowa.
Pełną zdolnością do czynności prawnych dysponują osoby pełnoletnie, choć niekoniecznie tylko te, które ukończyły 18 lat. Pełnoletnią staje się także kobieta w wieku np. 16 lat, która zawrze związek małżeński.
Natomiast ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają:
- osoby małoletnie od momentu ukończenia 13. roku życia,
- osoby ubezwłasnowolnione częściowo.
Jeśli dana osoba dysponuje jedynie ograniczoną zdolnością, to dla zachowania ważności czynności prawnej potrzebuje zgody swojego przedstawiciela ustawowego przy wyrażaniu swojej woli.
Oświadczenia nie mogą złożyć osoby nieletnie, przed ukończeniem 13. roku życia oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Warunki złożenia oświadczenia woli
Wola strony lub stron może być wyrażona nie tylko pisemnie, ale i ustnie czy w formie elektronicznej. Oświadczenie woli może być wyraźne, ale i dorozumiane, czyli z okoliczności jego złożenia można przypisać danemu zachowaniu wolę wywołania skutku prawnego.
Wynika z tego, że może ono przybierać różne formy. Dlatego nie ma jednego, zawsze stosowanego przykładu orzeczenia woli. Wzór oświadczenia może być dołączony np. do umowy kupna czy najmu, ale można też złożyć je w innej formie. Tylko w niektórych sytuacjach przepisy prawa wyraźnie określają, jak powinno wyglądać takie oświadczenie woli. Przy umowie sprzedaży nieruchomości musi być ono wyrażone przez strony – kupującego i sprzedającego w formie aktu notarialnego.
Kiedy oświadczenie woli jest ważne?
Dla uzyskania ważności i skuteczności oświadczenia woli powinno ono być wyrażone dobrowolnie poprzez właściwe zachowanie się danej osoby, a jej wola ma być ujawniona w sposób dostateczny. Nie wystarczy jedynie bez przymusu, zrozumiale ujawnić jej, by niosło to za sobą skutki cywilnoprawne. Wyrażenie woli musi być dostateczne – trzeba je ujawnić w sposób umożliwiający innym osobom zapoznanie się z wolą.
Natomiast w przypadku złożenia oświadczenia z wykorzystaniem elektronicznych środków komunikacji staje się ono skuteczne i ważne, jeśli zostanie wprowadzone w sposób umożliwiający innej osobie zapoznanie się z nim. Nie traci ono ważności, jeśli zanim dotrze do osoby, której miało być złożone, jego autor umrze lub straci zdolność do czynności prawnej.
Oświadczenie woli nie będzie ważne, jeśli złoży je osoba niemająca zdolności do czynności prawnych, choć istnieją wyjątki od tej reguły. Przykłady wskazują, że czynność prawna będzie ważna, jeśli dotyczy drobnych, powszechnych spraw codziennego życia, takich jak dokonywanie zakupów.
Oświadczenie woli w Kodeksie cywilnym
Oświadczenie woli zostało zdefiniowane w Kodeksie cywilnym. Artykuł 60 stanowi, że z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde jej zachowanie ujawniające jej wolę w sposób dostateczny. Może to nastąpić również przez ujawnienie jej woli w postaci elektronicznej.
Ponadto Kodeks cywilny stanowi, że oświadczenie woli jest uznawane za złożone innej osobie z chwilą, gdy doszło do niego tak, że druga strona mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeśli doszło do niego jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.
Wady oświadczenia woli
Istnieją sytuacje, w których można wskazać wady, jakie obarczają oświadczenie woli i staje się ono nieważne. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego nieważne będą takie czynności prawne, które będą:
- sprzeczne z zasadami życia społecznego,
- sprzeczne z ustawą,
- zawarte w celu obejścia ustawy.
Przesłanką do stwierdzenia nieważności może być niedotrzymanie wymaganej formy oświadczenia woli. Ponadto będzie ono nieważne, jeśli będzie wadliwe, a wady oświadczenia zostały wymienione w art. 82-88 Kodeksu cywilnego:
- Brak świadomości oraz możliwości swobodnego wyrażenia woli przez daną osobę.
- Pozorność oświadczenia woli, składanego bez zamiaru wywołania rzeczywistego skutku prawnego lub z zamiarem wywołania innego skutku niż znajdujący się w treści oświadczenia.
- Błąd dotyczący treści czynności prawnej.
- Podstęp polegający na celowym wprowadzeniu w błąd strony przy składaniu oświadczenia woli.
- Groźba, kiedy oświadczenie woli jest składane pod wpływem bezprawnej groźby.
Przy wadliwym oświadczeniu woli Kodeks cywilny dopuszcza możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia.
