95 lat temu W. Wilson wypowiedział się ws. niepodległości Polski

_ Powinno być utworzone niepodległe Państwo Polskie, które powinno objąć ziemie zamieszkałe przez ludność bezspornie polską, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza. Jego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorialna winna być zagwarantowana układem międzynarodowym _ - głosił trzynasty punkt.

Przed wybuchem I wojny światowej sprawa polska w polityce międzynarodowej pojawiła się po raz ostatni w 1863 roku, gdy podczas powstania styczniowego rządy Francji, Wielkiej Brytanii i Austrii wystosowały noty dyplomatyczne do Rosji. Jak zauważał profesor Stefan Kieniewicz żadna z tych not nie stawiała jednak konkretnych żądań, jak należałoby rozwiązać kwestię polską.

Na arenę międzynarodową kwestia państwowości polskiej powróciła podczas I wojny światowej, w listopadzie 1916 roku, gdy z woli Franciszka Józefa, cesarza Austro-Węgier oraz Wilhelma II cesarza Niemiec, powstało Królestwo Polskie. Było to państwo polskie, jednak niesuwerenne, w dodatku bez określonych granic. W marcu 1917 roku, po obaleniu caratu, rosyjski Rząd Tymczasowy przyznał wprawdzie Polakom prawo do stanowienia o swoim losie, jednak zastrzegał połączenie przyszłej Polski z Rosją sojuszem wojskowym, co faktycznie byłoby ograniczeniem jej suwerenności.

Przed deklaracją prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona ze stycznia 1918 w kwestii państwa polskiego wypowiadali się w grudniu 1917 roku premier Włoch Emmanuele Orlando, który mówił o konieczności utworzenia _ niezawisłej i zjednoczonej Polski _ oraz minister spraw zagranicznych Francji Stephen Pichon, stwierdzający, że jego kraj chce Polski niepodległej. Także premier Wielkiej Brytanii David Lloyd George mówił - 5 stycznia 1918 roku - o niepodległej Polsce.

W trzynastym punkcie swojego planu pokojowego ogłoszonego 8 stycznia 1918 roku prezydent Wilson deklarował również, że przyszłe państwo polskie ma być niepodległe. Jak jednak zauważał wybitny historyk Janusz Pajewski w _ Odbudowie państwa polskiego 1914-1918 _ Wilson co do Belgii stwierdził, że _ musi _ ona być suwerennym krajem, a co do Polski, że _ powinno _ być utworzone niepodległe państwo polskie, co określało zdaniem Pajewskiego stopień ważności ("musi" i _ powinno _), który prezydent USA wiązał z poszczególnymi punktami swojego programu.

Polska w koncepcji Wilsona miała być małym państwem, bo ograniczonym do ziem zamieszkałych przez _ ludność bezspornie polską _, a więc najwyraźniej nie obejmującym terytoriów mieszanych etnicznie i nie mającym własnego wybrzeża morskiego. W punkcie 13. była bowiem tylko mowa o _ dostępie do morza _. Pajewski cytuje Romana Dmowskiego, który na pytanie Wilsona, czy Polakom nie wystarczy _ neutralizacja _ dolnego biegu Wisły i port w Gdańsku odpowiedział, że jest to tak jakby amerykański prezydent powiedział: _ Będziecie mieli całkowitą swobodę oddychania, tylko Niemcy będą ciągle trzymali rękę na waszym gardle _.

Sam zaś Dmowski w _ Polityce polskiej i odbudowie państwa polskiego _ twierdził, że fakt uwzględnienia przez Wilsona sprawy polskiej w programie pokojowym jest zasługą przede wszystkim osobistego wpływu Ignacego Paderewskiego na prezydenta.

Adam Zamoyski w biografii tego wybitnego pianisty pisze, że Paderewski ujrzawszy w gazecie fotografię płk. Edwarda House'a, doradcy Wilsona, stwierdził: _ Oto człowiek, który może mi pomóc i zrobię wszystko, by go poznać _. W końcu 1915 roku spotkał się z Housem i tłumaczył mu, dlaczego Polska powinna odzyskać niepodległość. W marcu 1916 roku Paderewski przestawił już osobiście prezydentowi Stanów Zjednoczonych kwestię polską. Podczas jednego z kolejnych spotkań Wilson powiedział mu: _ Mój drogi Paderewski, mogę zapewnić pana, że Polska się odrodzi i będzie znów istnieć _.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę jeden z warszawskich placów nazwano placem Wilsona, zaś w stołecznym parku Skaryszewskim im. Ignacego Jana Paderewskiego wzniesiono pomnik pułkownika House'a.