Wg Krystyny Piórkowskiej, autorki "Anglojęzycznych Świadków Katynia", do najciekawszych materiałów z archiwów USA o zbrodni katyńskiej, które będą opublikowane 10 września, należą te poświęcone gen. Claytonowi Lawrence'owi Bissellowi i dr. Edwardowi Miloslavichowi.
Badaczka jest jedną z nielicznych osób, które już w tej chwili miały okazję zaznajomić się z częścią dokumentów z amerykańskich archiwów. Jak powiedziała w rozmowie z PAP, spora część materiałów, np. pochodzące z prezydenckich bibliotek Franklina D. Roosevelta, Harry'ego Trumana, Dwighta Eisenhowera, Johna F. Kennedy'ego, Geralda Forda i Jimmy'ego Cartera jest już znana.
"W trakcie 18 godzin spędzonych w National Archives mogłam stwierdzić, że aby zbadać dokumenty trzeba się uzbroić w wielką cierpliwość. Często się powtarzają, znajdują się pomiędzy różnymi teczkami archiwalnymi i w dodatku numeracja dokumentów wewnątrz teczek nie jest kolejna, co jest utrudnieniem dla potencjalnych badaczy" - oceniła Krystyna Piórkowska.
Autorkę "Anglojęzycznych Świadków Katynia" zainteresował zwłaszcza plik dotyczący amerykańskiego generała Claytona Lawrence'a Bissella. Jak przypomniała, Bissellowi zarzucono, że zniszczył raport amerykańskiego ppłka Johna Van Vlieta, który dostał się do niewoli niemieckiej w Tunezji z grupą innych jeńców, a po odkryciu grobów polskich oficerów w Katyniu, został zawieziony przez Niemców na miejsce pogrzebania ofiar. Później w Waszyngtonie złożył w 1945 roku raport. Obarczył w nim za zbrodnię Sowietów.
Krystyna Piórkowska nie podziela zarzutów, że Bissell nakazał Van Vlietowi milczenie i utajnił raport. "Jako badacz nie znalazłam dotychczas potwierdzenia tego i raczej się zgadzam z tezą badacza George'a Sanforda. Dlatego tak ciekawiły mnie te materiały" - powiedziała PAP.
Zdaniem Piórkowskiej istotne znaczenie ma także ponad 110 stron odtajnionych na jej prośbę materiałów amerykańskiego kontrwywiadu w powojennej Austrii, CIC, na temat Miloslavicha.
Urodzony w Kalifornii Edward Lucas Miloslavich (Eduard Luco Miloslavić), wrócił później z rodzicami do Chorwacji. Naukowiec, absolwent studiów medycznych we Wiedniu, specjalizujący się w antropologii, na uniwersytecie w Zagrzebiu założył katedrę medycyny sądowej. Zgłosił się do służby w Międzynarodowym Komitecie Medycznym i widnieje na zdjęciach z Katynia.
Jak podkreśla badaczka, kiedy Miloslavich był przesłuchiwany przez Komitet Maddena, zadano mu pytanie, czy był lustrowany przez CIC i czy zeznał wówczas, że był w Katyniu. Odparł, że nie musiał tego mówić, bo amerykańscy agenci już o tym wiedzieli.
"Dla badacza sprawy +Anglojęzycznych świadków Katynia+ to są wyjątkowo ciekawe materiały, gdyż wskazują na pewne nieznane fakty. Ale w pakiecie, który ma być ujawniony, brak tego, czego poszukuję, czyli materiałów roboczych Komitetu Maddena. Nie znalazłam jeszcze +smoking gun+ (dymiący pistolet - niezbity dowód winy - PAP)" - stwierdziła badaczka. Czeka ona na dalsze teczki, które zostały odtajnione. Być może, powiada, znajdą się tam jeszcze niespodzianki.
Komitet Maddena (Specjalna Komisja Śledcza Kongresu Stanów Zjednoczonych do Zbadania Zbrodni Katyńskiej) przez 13 miesięcy analizował materiały zgromadzone w archiwach rządu i armii USA, dokumenty procesu norymberskiego oraz przesłuchał ponad 100 świadków, w tym Mariana Wodzińskiego, lekarza sądowego Komisji Technicznej PCK w Katyniu oraz pisarza Józefa Mackiewicza, który w roku 1943 obserwował ekshumację zwłok w Katyniu. Komitet zaprosił do współpracy Rząd RP na uchodźstwie w Londynie, rząd RFN, a także rządy PRL i ZSRR. Dwa ostatnie jednak odmówiły.
22 grudnia 1952 roku Komitet pod przewodnictwem kongresmena Raya J. Maddena wydał raport, w którym obwinił za zbrodnię Sowietów i wezwał społeczność międzynarodową do powołania międzynarodowego trybunału dla jej osądzenia.
"Masakra katyńska była jedną z najbardziej barbarzyńskich zbrodni międzynarodowych w historii świata" - głosił m.in. raport.
Krystyna Piórkowska mieszka na stałe w Nowym Jorku. Jest autorką książki "Anglojęzyczni świadkowie Katynia" wydanej w roku 2012 przez Muzeum Katyńskie w Warszawie.
Z Nowego Jorku Andrzej Dobrowolski (PAP)
ad/ ro/ ls/
