Historyk dr Sławomir Cenckiewicz powiedział PAP w czwartek, iż wieloletni prezes Kongresu Polonii Amerykańskiej Edward Moskal był zarejestrowany jako kontakt informacyjny przez wywiad PRL pod kryptonimem Edwos.
Informację o rejestracji Moskala przez wywiad Polski Ludowej podało w czwartek internetowe wydanie dziennika "Rzeczpospolita".
"Podstawowa kwestia odnosząca się do kategorii +kontakt informacyjny+ polega na tym, że część z takich osób miała świadomość współpracy, część była jej nieświadoma" - zaznaczył Cenckiewicz. Dodał, że dopóki nie jest znana jakakolwiek notatka ze spotkania oficera wywiadu z Moskalem, nie można nic powiedzieć o charakterze tych spotkań. Jak zaznaczył, z tego powodu jest ostrożny w wypowiadaniu kategorycznych sądów.
Historyk zaznaczył, że na dwa dokumenty wskazujące na Moskala jako kontakt informacyjny, natrafił w ramach badań naukowych dotyczących polityki polonijnej PRL.
Pierwszy z dokumentów, z maja 1988 r., jak podała "Rzeczpospolita", to "ocena informacji dostarczanych przez +Edwosa+ w latach 1986-88".
"W omawianym okresie źr. Edwos przekazało do Centrali 10 materiałów, z czego do opracowania informacji wykorzystano 9. 4 z uzyskanych materiałów oceniono jako wartościowe, a 6 miało wartość ograniczoną. Podstawę do sporządzenia informacji dla kierownictwa partyjno-rządowego stanowiły głównie materiały dotyczące sytuacji w strukturach emigracji polskiej w USA" - brzmi treść dokumentu, którego fotografię zamieszczono na stronie internetowej dziennika.
Drugi dokument pochodzi z 1990 r. i jest protokołem zniszczenia akt. "Te dwa dokumenty to jedyne do tej pory odnalezione świadectwa tego, że Moskal był źródłem informacji polskiego wywiadu" - pisze internetowe wydanie "Rzeczpospolitej".
Edward Moskal urodził się w maju 1924 roku w Chicago, zmarł w tym mieście w marcu 2005 r. Jego dziadkowie przybyli z Polski do USA na przełomie XIX i XX stulecia. Prezesem KPA został w 1988 roku, po śmierci poprzedniego szefa, Alojzego Mazewskiego. Był trzecim prezesem organizacji, założonej w Buffalo w 1944 roku i kierowanej początkowo przez Karola Rozmarka.
Za kadencji Moskala KPA podejmował wiele inicjatyw na rzecz Polski, m.in. akcję nacisków na rząd USA, aby zagwarantował granicę na Odrze i Nysie po zjednoczeniu Niemiec. W latach 90. KPA prowadził lobbing w celu przekonania Senatu o potrzebie przyjęcia Polski do NATO, co wymagało zmiany Traktatu Waszyngtońskiego. Kampania była skuteczna, pokazując siłę prawie 9-milionowej społeczności polonijnej w USA.
Od połowy lat 90. zarysował się konflikt między Moskalem a rządem RP; prezes KPA krytykował rząd za jego politykę w kwestii stosunków polsko-żydowskich. Moskal, sceptycznie wypowiadał się też o wejściu Polski do Unii Europejskiej.
Stanowisko Moskala i jego wystąpienia w tych sprawach ujawniło także głębokie podziały i spory na tym tle w społeczności polonijnej. W ich wyniku z kierownictwa KPA odeszło kilku znanych przywódców, jak zmarły w czerwcu 2004 r. Jan Nowak-Jeziorański.
W kwietniu 2001 r. Moskal zasugerował, że Nowak-Jeziorański w czasie wojny kolaborował z hitlerowskimi Niemcami. Jego wypowiedź ostro potępiono zarówno Polsce, jak i w Stanach Zjednoczonych. Na oświadczenie ostro zareagował m.in. były szef Rady Bezpieczeństwa Narodowego USA Zbigniew Brzeziński. (PAP)
mja/ abr/ mag/
