Kilkaset odrestaurowanych, a niekiedy wręcz uratowanych przed zniszczeniem, zabytkowych budowli - to bilans nieco ponad 32-letniej działalności Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa.
Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa (SKOZK), powołany do życia w 1978 r., co rok rozdziela kilkadziesiąt milionów złotych państwowej dotacji na ratowanie krakowskich zabytków. Dzięki nim każdego roku prowadzone są prace rewaloryzacyjne w ponad 100 obiektach. W SKOZK zasiada 129 osób: historycy sztuki, architekci, osobistości świata nauki i kultury.
Działalności komitetu, zgodnie z ustawą, patronuje głowa państwa; od 1989 r. - prezydent, który powołuje przewodniczącego i członków SKOZK. To za pośrednictwem Kancelarii Prezydenta RP płyną z budżetu centralnego pieniądze na Narodowy Fundusz Rewaloryzacji Zabytków Krakowa, które komitet rozdziela. W 2010 r. było to ok. 42,7 mln zł, ale faktyczne nakłady są dwukrotnie wyższe, bo właściciele zabytków są zobowiązani dokładać złotówkę do każdej przekazanej przez komitet.
W poniedziałek, 17 stycznia, prezydent Bronisław Komorowski weźmie udział w Krakowie w obradach plenarnych SKOZK i zwiedzi odrestaurowane wnętrza kościoła bernardynów oraz Teatru Starego.
"Wierzymy głęboko, że w równej mierze jak Jego poprzednicy patronować będzie Społecznemu Komitetowi Odnowy Zabytków Krakowa" - napisał o prezydencie Komorowskim przewodniczący komitetu prof. Franciszek Ziejka we wstępie do najnowszego Biuletynu SKOZK.
Na długiej liście zabytków odnowionych dzięki SKOZK w ciągu trzech dekad znajdują się budowle Wzgórza Wawelskiego, krakowskie kościoły, klasztory, synagogi, cmentarze, pałace i dwory, budynki uniwersyteckie, szpitale, muzea oraz bardzo wiele kamienic. Większość leży w obrębie Krakowa, ale pod pieczą komitetu są też podmiejskie enklawy, np. zespoły klasztorne czy dawne rezydencje.
W 2010 r. dzięki staraniom komitetu udało się odnowić ok. 130 zabytków. Największym beneficjentem dotacji rozdzielanych przez SKOZK jest zwykle gmina Kraków, ale ze wsparcia korzystają także instytucje kościelne oraz prywatni właściciele zabytków.
Pieniądze rozdzielane przez komitet starczają na pokrycie tylko części potrzeb. Na 2011 r. do komitetu wpłynęło 350 wniosków o dotację na remonty i konserwację zabytków. Łącznie opiewają one na kwotę 164 mln zł, czyli kilka razy wyższą niż możliwości SKOZK. Tak jest co rok, gdyby nie pieniądze z Kancelarii Prezydenta przyszłość krakowskich zabytków rysowałaby się katastrofalnie.
Impulsem do powołania SKOZK było wpisanie 8 września 1978 r.historycznego centrum Krakowa na pierwszą, liczącą zaledwie 12 pozycji, listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO. W dodatku 16 października świat obiegła wiadomość, że arcybiskup Krakowa Karol Wojtyła został papieżem.
Za sprawą tych dwóch wydarzeń położone gdzieś za "żelazną kurtyną" miasto znalazło się w centrum zainteresowania światowej opinii publicznej. A kondycja krakowskich zabytków była zła.
O ile II wojna światowa obeszła się z nimi dość łaskawie, to komunizm przyniósł nowe zagrożenia. Historyczny Kraków nie stanowił samoistnej wartości dla ideologów. Odtąd miasto miało się stać ośrodkiem przemysłu ciężkiego. W latach 50. w Krakowie zbudowano największą w Polsce hutę stali, a sąsiedniej Skawinie - hutę aluminium. Wkrótce kwaśne deszcze zaczęły rozpuszczać kamienne rzeźby i detale krakowskich zabytków, opadające z kominów pyły i gazy niszczyły malowidła, stiuki i złocenia, pokrywając elewacje grubą warstwą brudu.
Niszczejący kompleks zabytkowego Krakowa był tak wielki, że nie miał go kto ratować; przerastał możliwości firm i instytucji. W dodatku w latach 50. i 60. stary inteligencki Kraków, przypominający o istnieniu dawnego porządku, nie cieszył się przychylnością komunistycznych władz.
Wpisanie zabytków Krakowa na listę UNESCO oraz wybór na papieża kardynała z Krakowa zmusiły władze do działania. 18 grudnia 1978 r. ogłoszono na Wawelu powstanie Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa.(PAP)
czo/ abe/
