Masz ponad trzydziestkę i nie myślisz o emeryturze? Najwyższy czas to zmienić - aby nie mieć w przyszłości problemów z ZUS-em. Jeśli bowiem zacząłeś pracować przed 1999 rokiem, to musisz dostarczyć dokumenty niezbędne do wyliczenia kapitału początkowego. A zostało już mało czasu.
A bez wyliczonego kapitału początkowego emerytura może być dużo niższa, niż w rzeczywistości danej osobie się należy.
Zgodnie z ustawą emerytalną do końca 2006 roku należy dostarczyć do ZUS-u dokumenty potrzebne do wyliczenia kapitału początkowego.
Wraz z reformą emerytalną, od 1 stycznia 1999 r. zmieniły się zasady ustalania wysokości emerytur. ZOBACZ TAKŻE:
Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wprowadziła zasadę, że wysokość naszej przyszłej emerytury zależeć będzie od kwoty składek, jaką zgromadzimy w całym okresie podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli w trakcie całej kariery zawodowej.
Począwszy więc od 1 stycznia 1999 r. wszystkie płacone przez nas składki na ubezpieczenie emerytalne gromadzone są i rejestrowane na naszym imiennym koncie emerytalnym w ZUS-ie. Im więcej więc odłożymy na tym koncie, tym większą emeryturę otrzymamy w przyszłości - chodzi, oczywiście, o I filar.
Dla kogo kapitał?
Reforma emerytalna obejmuje wszystkie osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, które na emeryturę przejdą po roku 2007. Osoby, które rozpoczęły pracę w 1999 r. lub później, będą rozliczane w całości według nowych zasad - kwestia ustalania kapitału początkowego w ogóle więc ich nie dotyczy.
Tymczasem kapitał początkowy muszą mieć wyliczony wszystkie osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 1999 r. przepracowały co najmniej 6 miesięcy i 1 dzień. Oczywiście, pod warunkiem, że podlegały one ubezpieczeniom społecznym.
Obliczenie kapitału początkowego to rekompensata za składki ubezpieczeniowe wpłacone do ZUS-u przed rokiem 1999.
Wartość kapitału początkowego ustala się w każdym przypadku na dzień 1 stycznia 1999 r.
Pieniądze na start
Kapitał początkowy to udokumentowanie i ustalenie zarobków oraz składek na ubezpieczenie zapłaconych w okresie przed reformą. Jest to więc rodzaj wiana lub jak twierdzą inni - rozliczenie ze starym systemem ubezpieczeniowym. Wtedy wszystkie pieniądze trafiały do wspólnego worka i ZUS nie wie, ile konkretna osoba sobie "uskładała".
Kapitał początkowy jest więc hipotetyczną wartością emerytury, jaką na dzień 1 stycznia 1999 r. dostałby ubezpieczony, gdyby w momencie wprowadzenia reformy w życie miał w pełni nabyte uprawnienia emerytalne.
Wartość ta jest następnie mnożona przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia ustalone dla osób w wieku 62 lat (wspólnie dla mężczyzn i kobiet) i wynoszące 209 miesięcy na dzień 1 stycznia 1999 r. (Monitor Polski 1999 nr 12, poz. 173).
Wyliczona kwota zapisywana jest następnie na indywidualnym koncie w ZUS jako kapitał początkowy.
Ważne - przy wyliczaniu kapitału początkowego obowiązuje zasada, że okresy nieskładkowe nie mogą przekroczyć jednej trzeciej okresów składkowych.
Kapitał początkowy w bezpośredni sposób wpływa więc na wysokość emerytury, jaka będzie wypłacana przez ZUS osobom objętym reformą emerytalną. Im dłuższy staż pracy przed 1 stycznia 1999 r., tym wpływ kapitału początkowego na wysokość przyszłej emerytury będzie większy.
Specjaliści twierdzą, że przyszłe świadczenia osób, które nie będą miały ustalonego kapitału początkowego mogą być niższe od kilkudziesięciu do nawet kilkuset złotych.
Obowiązek pracownika
Ustawa o rentach i emeryturach przewiduje możliwość obliczenia kapitału początkowego tylko w przypadku, gdy pracownik posiada wiarygodne dowody potwierdzające wysokość osiąganych w przeszłości zarobków.
To na pracowniku więc ciąży obowiązek udowodnienia, jaką kwotę pieniędzy otrzymywał w ramach zapłaty za swoją pracę. Jego obowiązkiem jest też skompletowania wszystkich dokumentów potwierdzających tzw. okresy składkowe i nieskładkowe.
Do dowodów mogących potwierdzić wysokość zarobków należą:
- zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (druki Rp-7)
- wpisy do legitymacji ubezpieczeniowej (o okresach zatrudnienia i wysokości wynagrodzenia)
- dokumentacja kadrowa
- dokumenty własne pracownika, np. umowa o pracę, jednak pod warunkiem że wynagrodzenie zostało określone na piśmie w stałej miesięcznej wysokości (w przypadku wynagrodzenia prowizyjnego lub akordowego konieczna jest dokumentacja płacowa)
Obowiązek pracodawcy
Zgodnie z ustawą emerytalną pracodawcy w większości przypadków mają obowiązek pomagać aktualnie zatrudnionym u siebie pracownikom (za których - jako płatnicy składek - przekazują do ZUS imienne raporty miesięczne) w kompletowaniu i przekazywaniu do ZUS-u dokumentacji potrzebnej do obliczenia kapitału początkowego.
Zgodnie z ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 241, poz. 2074), obowiązek ten mija z końcem grudnia 2006 r.
ZUS zobowiązał się co prawda do przyjmowania indywidualnych wniosków od ubezpieczonych o ustalenie lub przeliczenie kapitału początkowego także po tym terminie, jednak na pomoc pracodawców nie będzie można już wtedy liczyć.
Pracownikom nie mają obowiązku pomagać płatnicy składek, którzy:
- są zleceniodawcami
- są osobami fizycznymi zatrudniającymi pracowników, jeżeli nie wypłacają świadczeń z ubezpieczenia chorobowego
- opłacają składkę za osoby współpracujące.
Komu potwierdzi ZUS?
W przypadku trudności ze skompletowaniem odpowiednich dokumentów, ZUS (na podstawie własnej dokumentacji) może potwierdzić okresy podlegania ubezpieczeniu, okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne sprzed 1999 roku oraz wysokość podstawy wymiaru składek, m.in.:
- osobom, które były zatrudnione w gospodarstwach domowych i przy obsłudze prywatnych domów mieszkalnych - za okres od 1 lipca 1970 r.
- pracownikom nieuspołecznionych zakładów pracy, a od 1 stycznia 1990 r. pracownikom zakładów pracy zatrudniających nie więcej niż 20 pracowników
- osobom, które prowadziły działalność na własny rachunek i osobom z nimi współpracującym
- osobom, które wykonywały wolny zawód
- rzemieślnikom - od 1 lipca 1965 r.
- właścicielom taksówek od 1 marca 1970 r. prowadzącym działalność handlowo-usługową - od 25 sierpnia 1973 r.
- twórcom i artystom objętym zaopatrzeniem emerytalnym twórców - od 1 stycznia 1974 r.
- adwokatom wykonującym zawód indywidualnie poza zespołem - od 27 czerwca 1984 r.
- duchownym od 1 lipca 1989 r.
W takich przypadkach ubezpieczeni muszą jednak podać okres pracy, nazwę zakładu pracy lub nazwisko pracodawcy i adres byłego miejsca pracy oraz NKP (Numer Konta Płatnika).
Jeżeli osoba była zatrudniona w spółce cywilnej, konieczne jest podanie nazwy spółki oraz imion i nazwisk wspólników.
Natomiast osoby, które same prowadziły działalność gospodarczą lub współpracowały przy jej prowadzeniu lub wykonują wolny zawód, muszą podać okres prowadzenia działalności i adres, pod którym zarejestrowane było prowadzenie tej działalności, jak również NKP.
Bez pośrednictwa pracodawcy
Obecnie obowiązujące przepisy umożliwiają sporej grupie osób składanie wniosków o ustalenie kapitału początkowego (oczywiście, wraz z odpowiednimi dokumentami) bezpośrednio w ZUS-ie.
Dotyczy to osób:
- wykonujących umowę zlecenia lub umowę agencyjną
- zatrudnionych u osoby fizycznej, która nie wypłaca zasiłków chorobowych
- współpracujących z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność albo wykonującą umowę agencyjną lub umowę zlecenia
- pobierających z powiatowego urzędu pracy zasiłek dla bezrobotnych lub stypendium
- pobierających z pomocy społecznej zasiłki stałe lub gwarantowane zasiłki okresowe
- mieszkających za granicą, które nie są objęte obecnie ubezpieczeniem społecznym w Polsce
- samodzielnie opłacających składki na własne ubezpieczenie emerytalne (niepozostających w ubezpieczeniu)
Jakie dokumenty?
Do obliczenia kapitału początkowego potrzebne są następujące dokumenty:
- wniosek o ustalenie kapitału początkowego (druk ZUS Kp-1),
- kwestionariusz dotyczący okresów składkowych i nieskładkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r (druk ZUS Rp-6)
- zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (druk ZUS Rp-7) albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy o zatrudnieniu i wynagrodzeniu lub numer NKP w przypadku osób, które indywidualnie opłacały składkę na ubezpieczenie społeczne lub były zgłoszone indywidualnie do ubezpieczeń
- świadectwa pracy, zaświadczenia oraz inne dowody potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe
Jakie okresy wybrać?
Osoby składające wnioski o ustalenie wysokości kapitału początkowego same mogą wybrać okres zatrudnienia, który będzie uwzględniony przy ustalaniu kapitału początkowego.
Podstawa wymiaru kapitału początkowego może być ustalona:
- z kolejnych 10 lat kalendarzowych - wybranych przez wnioskodawcę z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r.,
- z 20 lat kalendarzowych - dowolnie wybranych przez wnioskodawcę z całego okresu podlegania ubezpieczeniu
- z faktycznego okresu podlegania ubezpieczeniu – w przypadku osób, które 31 grudnia 1998 r. nie ukończyły jeszcze 30 lat, nie mogły więc podlegać ubezpieczeniu przez okres 10 kolejnych lat kalendarzowych
Z tej ostatniej możliwości korzystają również osoby, które nie mogą udowodnić 10 kolejnych lat ubezpieczenia z powodu:
- odbywania zasadniczej służby wojskowej lub pełnienia zastępczej służby wojskowej
- korzystania z urlopu wychowawczego
- nauki w szkole wyższej
- pozostawania w ubezpieczeniu za granicą