Prawo autorskie wyszczególnia dwa rodzaje praw przysługujących twórcy. Są to autorskie prawa osobiste, a także majątkowe. Warto wiedzieć, że każde z tych praw jest samodzielne, podlega odrębnej ochronie. Trzeba sobie zdawać sprawę, że rozróżnianie tych dwóch rodzajów praw często jest umowne. W praktyce bowiem zwykle jedne są po to, by chronić drugie.
Autorskie prawa majątkowe
Podstawowym prawem jest osobiste prawo autora do utworu. W największym skrócie zakłada ono, że autor ma prawo do podpisywania swojego dzieła imieniem i nazwiskiem.
W tym materiale zajmiemy się przede wszystkim autorskim prawem majątkowym. Chodzi w nim o możliwość zarabiania na stworzonym dziele. W ustawie o prawie autorskim znajdujemy zapis (artykuł 16), który mówi, że zakazane jest zbywanie lub zrzekanie się autorskich praw osobistych. Ma to jednak powiązanie z autorskimi prawami majątkowymi, które mówią o tym, że można korzystać i rozporządzać utworem na wszystkich polach eksploatacji. I tutaj dochodzimy do ważnego elementu. Niezwykle istotne są pola eksploatacji utworu. Trzeba pamiętać, że autorowi przysługuje wynagrodzenie za każde pole eksploatacji.
Ważnym prawem jest możliwość przenoszenia autorskich praw majątkowych na inne osoby. Dozwolone jest też udzielanie licencji innym podmiotom. Jeśli decydujemy się na licencję, to możemy wtedy ograniczyć ją, tak by obejmowała tylko określone pola eksploatacji, czas trwania lub zakres. Oczywiście za udzielenie licencji autor może otrzymać wynagrodzenie.
Czas trwania autorskich praw majątkowych
Autorskie prawa majątkowe nie są nieograniczone. Polskie prawo autorskie, a także to obowiązujące na terenie Unii Europejskiej stwierdza, że ochrona taka trwa przez 70 lat. Okres ten liczy się od ostatniego dnia roku, w którym umarł twórca.
W sytuacji, gdy utwór jest anonimowy, to ochrona liczona jest od daty jego pierwszego rozpowszechnienia. Gdy utwór stworzyło kilku autorów, to ochronę liczyć się od daty śmierci ostatniego współtwórcy. Mówiąc o filmach, okres ochrony trwa przez 70 lat od śmierci tego, który umrze najpóźniej. Chodzi tu przede wszystkim o głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, czy kompozytora muzyki.
Należy też uważać na rozróżnienie pojęć rozpowszechnianie a opublikowanie. Polega ono na tym, że za zezwoleniem twórcy utwór się zwielokrotnia i udostępnia w większej liczbie egzemplarzy. Gdy utwór jest rozpowszechniany w częściach, to ochrona taka jest liczona odrębnie dla każdej z części.
Wyjątki w majątkowym prawie autorskim
Nie zawsze wymagana jest zgoda autora na wykorzystanie utworu. Chodzi tu przede wszystkim o tzw. dozwolony użytek. Pojęcie to mówi, że można skorzystać z utworu do użytku osobistego, a także zacytować jego fragmenty. W takim wypadku zawsze trzeba wymienić imię i nazwisko twórcy.
Wcześniej podnieśliśmy kwestię zakazu zbywania autorskich praw osobistych. A co w sytuacji, gdy dzieło tworzone jest np. w ramach umowy o pracę? Według prawa jest to utwór pracowniczy, do którego autorskie prawa majątkowe ma pracodawca. Jeśli pracodawca będzie chciał, żeby ten utwór był rozpowszechniany pod nazwą firmy, a nie pracownika, obie strony mogą zawrzeć umowę, która określa, że autor dzieła nie będzie wykonywał autorskich praw osobistych wobec właściciela autorskich praw majątkowych. Warte podkreślenia jest to, że sformułowanie mówi o niewykonywaniu takich praw. Nie chodzi tu o ich zrzekanie się lub zbywanie. Dlatego autor ma możliwość zatwierdzania zmian, które są wprowadzane w utworze, określić, w jaki sposób dzieło może być modyfikowane.