Polskie prawo autorskie dzieli uprawnienia autora na prawa osobiste i prawa majątkowe. Każde z tych praw jest samodzielne, inaczej chronione. Podział ten ma jednak głównie charakter umowny, bo jedne służą ochronie drugich.
Autorskie prawa osobiste
Co to są autorskie prawa osobiste? Najłatwiej wyjaśnić to jako prawo do tego, że autor może być opisany jako twórca. Osobiste prawa autorskie nie mogą być zbyte, bo autor jest ściśle związany z utworem. I jest to prawo, które nie ma okresu ważności. Autorstwo tekstu trwa nieskończenie. Głównym celem autorskich praw osobistych jest zagwarantowanie ochrony prawnej autorowi w innym kontekście niż ekonomiczny.
Osobiste prawo autorskie pozwala na:
- uznanie, że jesteśmy autorem dzieła;
- prawo do tego, żeby oznaczyć utwór imieniem i nazwiskiem albo pseudonimem lub, jeśli zechcemy, w sposób anonimowy;
- utrzymanie nienaruszalnej treści i formy utworu;
- zdecydowanie w jaki sposób i kiedy utwór ma być udostępniony.
Prawo do autorstwa utworu
Podstawowym prawem każdego autora jest możliwość uznania go za twórcę tego dzieła. Ma on więc prawo oznaczenia utworu imieniem lub nazwiskiem albo pseudonimem. Może też udostępnić materiał anonimowo. Wyłącznie twórca ma prawo zdecydować, w jaki sposób będzie ujawniane autorstwo. Prawo do autorstwa utworu jest wieczyste. Jeśli będziemy chcieli przywłaszczyć sobie utwór, którego autorem jest ktoś inny i podpiszemy się pod nim, będzie to plagiat.* Naruszeniem autorstwa* jest też sytuacja, gdy dzieło zostanie opublikowane bez oznaczenia autora, gdy ten zgodził się na ujawnienie swojego imienia lub nazwiska albo pseudonimu.
Prawo do integralności utworu
Tylko autor ma prawo decydowania o treści i formie utworu. Nawet jeśli prawa majątkowe zostały sprzedane innemu podmiotowi. Znaczy to dokładnie tyle, że jeśli np. wydawca książki chciałby ją wydać i kupił prawo do tekstu od autora, to nie może zmienić treści bez zgody twórcy.
Prawo do pierwszego udostępnienia
Osobiste prawo autorskie pozwala określić, kiedy utwór może być udostępniony osobom trzecim. Najprościej mówiąc, chronią one osobisty wizerunek autora, bo przecież każde dzieło jest wynikiem jego indywidualnej twórczości.
Choć ustawa o prawie autorskim wprost o tym nie mówi, to autor dzieła może np. wyrazić sprzeciw wobec zniszczenia dzieła. Ma także prawo do wycofania dzieła z obiegu.
Autor ma prawo kontrolować, w jaki sposób utwór jest rozpowszechniany. Chodzi tutaj o to, by nie naruszać jego reputacji.
Jak egzekwować ochronę autorskich praw osobistych?
Jeśli autorskie prawa osobiste zostały złamane, to autor ma możliwość wpłynięcia na osobę, która dopuściła się takiego naruszenia, by go zaniechała. Autor ma prawo zażądać złożenia publicznego oświadczenia od tej osoby, a jeśli naruszenie było celowe, twórcy przysługuje zadośćuczynienie finansowe za krzywdę. Autor może też zobowiązać sprawcę, by ten przekazał konkretną kwotę na cel społeczny.
Ochrona praw autorskich po śmierci twórcy
Prawo do ochrony praw osobistych twórcy po jego śmierci przysługuje małżonkowi, a potem zstępnym, rodzicom i rodzeństwu. Oczywiście, jeśli za życia twórca nie zdecydował o tym, kto ma zarządzać jego osobistymi prawami.