Bezpieczne transakcje handlowe z Rosją

Z roku na rok udział eksportu w polskim PKB rośnie. Eksportujemy do krajów Unii Europejskiej, ale nie tylko. Stosunkowo duży wzrost eksportu przypada na rynki wschodnie, w tym Rosję. Nic dziwnego, że rzesza polskich eksporterów interesuje się sposobami zabezpieczenia swoich należności w relacjach z rosyjskimi kontrahentami.

Znaczący polscy gracze na rynku wschodnim mogą wykorzystywać stosunkowo drogie rozwiązania oferowane przez banki i instytucje ubezpieczeniowe, ale mali i średni eksporterzy zwracają szczególną uwagę na sposoby zabezpieczenia, których koszt jest niewielki i nie zależy od wysokości obrotu transakcji. Co według prawa rosyjskiego pozostaje takim eksporterom?

Podstawą jest oczywiście zawarcie precyzyjnie sformułowanej dla eksportera umowy handlowej, obowiązkowo w formie pisemnej. Równie ważne jest uregulowanie kwestii właściwego prawa i sądu, w razie powstania sporu pomiędzy stronami, a gdy umowa jest dwujęzyczna - określenie obowiązującej wersji językowej. Już to daje pewność co do praw i obowiązków umownych. Jednak w sytuacji, gdy umowa przywiduje sprzedaż towarów na kredyt, należy uwzględnić istniejące w Rosji sposoby zabezpieczenia zapłaty za dostarczony towar, przewidziane przez tamtejsze prawo, np.: kary umowne, zastaw, zatrzymanie majątku dłużnika, poręczenie oraz gwarancja bankowa.

Jako forma zabezpieczenia wierzytelności, na szczególną uwagę zasługuje zastaw na rzeczach ruchomych lub na nieruchomościach dłużnika (hipoteka). Zanim zostanie ustanowiony np. na nieruchomościach kontrahenta rosyjskiego, należy jednak ocenić, czy nieruchomości kontrahenta nie są już obciążone innymi wierzytelnościami (kredyty bankowe, należności publicznoprawne, należności na rzecz innych kontrahentów) lub prawami osób trzecich. Poza tym koniecznym jest dokonanie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Wycena nieruchomości w Rosji jest dokonywana przez uprawnionych rzeczoznawców mających licencje na prowadzenie tego typu działalności. Równolegle z powyższym należy ustalić czy nie istnieją określone ograniczenia co do rozporządzenia prawami na ww. nieruchomościach na rzecz obcokrajowców. Dla ważności ustanowienia hipoteki konieczne jest także zarejestrowanie jej w jednolitym rejestrze praw na nieruchomościach i transakcjach z nieruchomościami w Federacji Rosyjskiej (EGRP).

Drugą możliwością, którą warto wziąć pod uwagę przy zabezpieczeniu należności kontraktowych, jest zawarcie z osobą trzecią umowy poręczenia za należności umowne dłużnika. Takie rozwiązanie znacznie zwiększa dla wierzyciela szanse na odzyskanie należności. Poręczenie daje możliwości podjęcia windykacji wobec dłużnika głównego, jak również wobec poręczyciela. W przypadku zastosowania umowy poręczenia należy ocenić wiarygodność oraz stan majątkowy poręczyciela. Często w praktyce poręczycielem jest wspólnik spółki będącej dłużnikiem lub inna osoba powiązana ze spółką, na przykład członek zarządu. W przypadku, gdy poręczycielem jest osoba fizyczna, którą obowiązuje wspólny ustrój majątkowy z małżonkiem, wówczas koniecznym będzie uzyskanie zgody małżonka, obowiązkowo w formie pisemnej, na zawarcie umowy poręczenia.

Polscy przedsiębiorcy powinni także pamiętać, że w Rosji weksel jako forma zabezpieczenia należności nie jest tak powszechnie praktykowany jak w Polsce. Stosuje się go przede wszystkim w relacjach z instytucjami bankowymi, a pomiędzy przedsiębiorcami niezwykle rzadko.

Warto podkreślić, iż zastosowanie tego czy innego sposobu zabezpieczenia każdorazowo jest uzależnione od indywidualnych stosunków prawnych pomiędzy stronami oraz okoliczności faktycznych. W każdym razie, warto podjąć negocjacje z dłużnikiem w sprawie zabezpieczenia wierzytelności wynikających z umów handlowych jeszcze przed zawarciem umowy.