Kryzys na rynkach finansowych zachwiał kursem naszej waluty. W ciągu trzech miesięcy złoty stracił na wartości 34 proc. w stosunku do amerykańskiego dolara, ponad 21 proc. do franka szwajcarskiego i 15 proc. wobec euro. Sytuacja ta obnażyła problem związany z opcjami walutowymi. Mianowicie - istnieją firmy, które podpisały z bankami umowy na opcje przynoszące straty.
Przedsiębiorstwa mogą domagać się odpowiedzialności banków za poczynione szkody w oparciu o przepisy kodeksu cywilnego, o czym nieco dalej. W pierwszej kolejności przyjrzyjmy się charakterowi instrumentów finansowych skonstruowanych w oparciu o waluty, z punktu widzenia prawa.
Polskie ustawodawstwo klasyfikuje opcje walutowe, swapy walutowe oraz walutowe kontrakty terminowe jako maklerskie instrumenty finansowe. Z tego względu zawarcie umowy na nie z klientami musi spełniać określone wymogi.
ZOBACZ TAKŻE:
Bank, aby mógł oferować swoim klientom opcje walutowe, musi prowadzić działalność maklerską lub posiadać zezwolenie Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie rachunków papierów wartościowych. Spełniając te warunki podlega automatycznie m. in. ograniczeniom prawnym wynikającym z przepisu art. 94 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych i banków powierniczych.
- _ W przypadku niektórych umów klienci będą mogli wystąpić na drogę sądową _- mówi Michał Krawczyk, ekspert prawa finansowego, Partner w kancelarii Krawczyk i Wspólnicy. - _ Jest bowiem szansa na wygranie sporu z bankiem, jeśli np. nastąpiły nieprzewidziane okoliczności po zawarciu umowy - tzw. nadzwyczajna zmiana stosunków, naruszenie przez bank norm w zakresie adekwatności produktów lub nieprofesjonalne sformułowanie umów czy regulaminów. _Banki, które prowadzą działalność maklerską lub mają zezwolenie KNF na prowadzenie rachunków papierów wartościowych, zostały zobowiązane do zbadania poziomu wiedzy klientów oraz poinformowania ich o skutkach i ryzyku związanym z umowami.
*Obowiązek oceny adekwatności instrumentu leży po stronie banku, nie klienta *Wymienione przepisy nakładają na bank obowiązek m. in. uzyskania od klienta niezbędnych informacji na temat poziomu jego wiedzy, doświadczenia inwestycyjnego oraz celów inwestycyjnych. Innymi słowy to bank odpowiedzialny jest za dokonanie oceny czy dany produkt inwestycyjny jest dla danego klienta rzeczywiście odpowiedni.
Dodatkowo, jeżeli istnieje zagrożenie, że z danym instrumentem wiąże się wysokie ryzyko - klient musi zostać o tym poinformowany. Wyjątek stanowią klienci _ profesjonalni _.
| Klienci profesjonalni: |
| --- |
| * banki, * domy maklerskie, * fundusze inwestycyjne, * fundusze emerytalne, * zakłady ubezpieczeń, itp. |
Reasumując - prawa przenosi na bank część ciężaru podjęcia właściwej decyzji zakupu instrumentu finansowego.
| Zgodnie z prawem na banku spoczywają obowiązki: |
| --- |
| * zebranie odpowiednich danych na temat klienta, * dokonanie oceny adekwatności proponowanej mu usługi z punktu widzenia jego indywidualnej sytuacji, * poinformowanie klienta jeżeli dany produkt jest nieodpowiedni. |
Warto podkreślić, że jeżeli klient nie należy do grupy _ klientów profesjonalnych _, to bank oceniając sytuację klienta nie może oprzeć się wyłącznie na jego oświadczeniu. Tym bardziej, że oświadczenie takie tworzone przeważnie według niedoskonałego wzorca mogą obarczać błędy.
Opcje walutowe, jak również i inne instrumenty finansowe skonstruowane w oparciu o waluty, generują wysokie ryzyko związane ze zmianami kursów. Dlatego niedopełnienie przez bank wymienionych powyżej obowiązków może skutkować powstaniem szkody po stronie klienta.
Odpowiedzialność odszkodowawcza banku
Zgodnie z art. 471 kodeksu cywilnego, dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Przesłanką warunkującą ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą jest zatem nienależyte wykonanie obowiązku, powstanie szkody oraz powiązanie przyczynowo - skutkowe pomiędzy nimi.
W momencie dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w oparciu o art. 415 kodeksu cywilnego, oprócz szkody, należy wykazać zawinione działanie, które ją wyrządziło. Tudzież należy udowodnić związek przyczynowo - skutkowy pomiędzy nimi.
W przypadku sporu sądowego, ciężar udowodnienia przesłanek leży po stronie klienta. Okolicznością przemawiającą na jego korzyść jest fakt, że do oceny zaniedbania lub niedołożenia starań ze strony banku stosuje się podwyższone wymogi - charakterystyczne dla profesjonalnych instytucji.
| Podwyższone wymogi wynikają z następujących przepisów: |
| --- |
| * Art. 355 par. 2 k. c. nakłada obowiązek wykonywania zobowiązań w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej z dołożeniem staranności przy uwzględnieniu charakteru tej działalności; * Art. 94 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi wskazuje wprost na konieczność zapewnienia należytej staranności, ochrony klienta oraz bezpiecznego i sprawnego zawierania i rozliczania transakcji, a także przejrzystości i bezpieczeństwa obrotu; * Rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie trybu i warunków postępowania firm inwestycyjnych oraz banków powierniczych mówi o obowiązku działania przez te podmioty przy świadczeniu usług w sposób rzetelny, z uwzględnieniem najlepiej pojętego interesu klienta. |
Dostarczenie przedsiębiorcy pełnej informacji na temat świadczonej usługi i ryzyk z nią związanych przynosi korzyści obydwu stronom. Pewność że konkretny produkt jest odpowiedni dla klienta minimalizuje prawdopodobieństwo błędnych decyzji i wynikających z nich strat. Tym samym minimalizuje ryzyko podnoszenia roszczeń odszkodowawczych wobec podmiotów świadczących usługi inwestycyjne.
Tekst powstał we współpracy z kancelarią Krawczyk i Wspólnicy, spółka komandytowa.