Wyobraźmy sobie sytuację, że dwie współpracujące ze sobą firmy doprowadziły do sytuacji, wzajemnego długu wobec siebie. Firma A jest winna firmie B 5000 zł, a firma B jednocześnie jest winna firmie A 3500 zł. W normalnym rozliczeniu pierwsza firma musiałaby zapłacić 5000 zł, a druga 3500 zł. Jeśli jednak skorzystają z kompensaty, to zapłaci tylko ta strona, która jest winna więcej. I to nie całą kwotę, a różnicę między wzajemnymi zobowiązaniami. W naszym przypadku przy zastosowaniu kompensaty wystarczy, że firma A zapłaci firmie B 1500 zł, by wzajemne zobowiązania zostały rozliczone.
Jak zgodnie z prawem dokonać kompensaty?
Wydaje się, że kompensata, która jest również nazywana potrąceniem, ma prostą konstrukcję. I jest tak w rzeczywistości. Żeby jednak do kompensaty doszło, trzeba spełnić kilka warunków. Po pierwsze, dwie strony muszą być wobec siebie wzajemnie wierzycielami i dłużnikami, a przedmiot rozliczenia musi być ten sam dla obu stron. Najczęściej będą to pieniądze albo inne rzeczy o jednakowej jakości. Po drugie wierzytelności te muszą być wymagalne. Potrącenie ma taki skutek, że umarza się wierzytelność do wysokości tej niższej.
Jak obliczyć kompensatę?
Obliczenie kompensaty jest dość proste. Jeśli wierzytelność liczona jest w pieniądzach, wystarczy, że kwotę niższej wierzytelności odejmiemy od tej o wyższej wartości. Wtedy obie wierzytelności "kasują się" do kwoty niższej wierzytelności, niższa wierzytelność w całości wygasa. Jest uważana za spłaconą. Jeśli odniesiemy to do przykładu z początku materiału, to 3500 zł odejmujemy od 5000 zł. W efekcie firma B ma "wyzerowane zobowiązanie", a firmie A do uregulowania zostanie tylko 1500 zł, jako różnica wzajemnych zobowiązań.
Kompensata (inaczej potrącenie) wierzytelności jest uważana za najprostszą i najefektywniejszą formę rozliczeń wzajemnych zobowiązań. Wszystko dlatego, że rozliczenia są maksymalnie uproszczone, a przez to praktycznie nie ma dodatkowych kosztów transakcji. Jeśli obie strony nie zdecydują się na kompensatę, to każda musiałaby zrobić osobny przelew lub zapłacić należność gotówką. A tak, płacona jest tylko różnica między kwotami.
Oświadczenie o potrąceniu wierzytelności
Potrącenie wierzytelności jest możliwe, gdy sporządzimy oświadczenie o kompensacie. Ważne jest, by dotarło skutecznie do drugiej strony. Znaczy to, że musi się ona z nim zapoznać. Jednocześnie nie jest wymagane, by druga strona zaakceptowała warunki kompensaty.
Kiedy potrącenia są zabronione?
Nie zawsze można dokonać potrącenia. Zdarza się tak, gdy wierzytelność w swojej specyfice nie może być zajęta w postępowaniu egzekucyjnym (takie wierzytelności to np. zasiłki z pomocy społecznej) albo sama wierzytelność wynika z czynów, które są niedozwolonych. Może to być np. zadośćuczynienie za wypadek.
Kompensata zagranicznych zobowiązań
Kompensata jest dobrym sposobem ograniczenia skali zobowiązań, gdy jeden z kontrahentów ma spore problemy finansowe. Pozwala ograniczyć prawdopodobieństwo sytuacji, gdy musimy zapłacić należność, a sami mamy problem z wyegzekwowaniem wpłaty od dłużnika.
Kompensacie mogą podlegać nie tylko wierzytelności wobec kontrahentów krajowych. Zobowiązania można też rozliczać wzajemnie z zagranicznymi podmiotami. Przy okazji warto podkreślić, że dla nie ma przy okazji znaczenia czy wierzytelności te wyrażone są w walucie polskiej czy obcej. W takiej sytuacji należy jednak poprawnie rozliczyć wartości kursowe. Jeśli różnica kursowa działa na naszą niekorzyść, wtedy zapisujemy ją w kosztach, jeśli jest odwrotnie, stanowi przychód naszej firmy.