Odpowiedzialność solidarna oraz kaucja gwarancyjna na gruncie VAT

Od 1 października 2013 r. nastąpiła rewolucja na gruncie podatku VAT w zakresie opodatkowania handlu stalą. Zmiany zaowocowały wprowadzeniem instytucji solidarnej odpowiedzialności nabywcy za zaległości podatkowe sprzedawcy oraz możliwość wpłaty kaucji gwarancyjnej, która wyłącza ryzyko nabywcy w skutek zawinionego działania sprzedawcy.

W znowelizowanej Ustawie o podatku od towarów i usług (dalej: ustawa o VAT) zamieszczono zasadę, zgodnie z którą podatnik (zarówno czynny jak i zwolniony), o którym mowa w art. 15 (czyli taki, który prowadzi działalność gospodarczą)
, na rzecz którego dokonano dostawy towarów wrażliwych w myśl Załącznika 13 do tejże ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na rzecz tego podatnika.

Szczegółowy wykaz w załączniku obejmuje m.in. niektóre wyroby stalowe, złoto nieobrobione czy też paliwa.

Zgodnie z art. 105a ust. 1 ustawy o VAT przesłanki odnośnie solidarnej odpowiedzialności nabywcy oraz sprzedawcy muszą zostać spełnione kumulatywnie. Dotyczy to sytuacji, w której:

- przedsiębiorca nabywa towary wrażliwe w myśl Załącznika 13,

- wartość nabywanych towarów netto od jednego dostawcy przekroczyła w danym miesiącu kwotę 50.000 zł oraz

- w chwili dokonania dostawy towarów wrażliwych podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku, która przypada na dokonaną na jego rzecz dostawę tych towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.

Należałoby jeszcze rozwinąć ostatnią przesłankę, odnośnie uzasadnionych podstaw co do nierzetelności sprzedawcy. Chodzi tutaj przede wszystkim o okoliczności, które odbiegałyby od tych standardowych, zazwyczaj występujących w obrocie towarami wrażliwymi. Przykładem może być fakt dostarczenia podatnikowi towaru po cenie znacznie odbiegającej od jego wartości rynkowej, przy czym obniżka wartości nastąpiła bez ekonomicznego uzasadnienia.

W art. 105a ust. 3 oraz ust. 4 ustawy o VAT wskazano możliwość wyłączenia odpowiedzialności solidarnej nabywcy, jeżeli ten złoży kaucję gwarancyjną. Celem wpłaty określonej sumy pieniędzy jest przede wszystkim zabezpieczenie interesów Skarbu Państwa przed powstaniem ewentualnych zaległości podatkowych u podmiotu wpłacającego.

Zgodnie z przepisami do odpowiedzialności nie dojdzie, jeżeli na dzień dokonania dostawy towarów wrażliwych zostaną spełnione kumulatywnie następujące przesłanki:

- dane sprzedawcy zostaną zamieszczone w wykazie podmiotów, które dokonały złożenia kaucji gwarancyjnej oraz

- kwota kaucji gwarancyjnej była równa co najmniej jednej piątej kwoty podatku należnego przypadającej na dostawy towarów dokonane w danym miesiącu na rzecz danego podatnika lub kaucja ta wynosiła co najmniej 3 000 000 zł.

Zgodnie z dyspozycją art. 105b ust. 1 ustawy o VAT podmiot dokonujący dostawy wrażliwych, nieposiadający zaległości podatkowych, może złożyć w urzędzie skarbowym kaucję gwarancyjną stanowiącą zabezpieczenie zapłaty podatku w związku z dokonywaniem dostaw tych towarów. Warunek nieposiadania zaległości podatkowych zaś ocenia się według stanu na dzień składania kaucji gwarancyjnej.

Co więcej, wysokość kaucji gwarancyjnej powinna odpowiadać co najmniej jednej piątej kwoty podatku należnego od przewidywanej przez sprzedawcę w danym miesiącu wartości sprzedaży towarów, o których mowa w załączniku nr 13 do ustawy, z tym że nie może być niższa niż 200.000 zł.

Wykaz podmiotów, które dokonały złożenia kaucji gwarancyjnej prowadzony jest w formie elektronicznej przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Zaś sam wykaz udostępniany jest w Biuletynie Informacji Publicznej.

W praktyce po dokonaniu wpłaty naczelnik urzędu skarbowego ma obowiązek wprowadzić dane sprzedawcy niezwłocznie do ewidencji, jednak nie później niż następnego dnia roboczego po dniu wydania postanowienia o przyjęciu kaucji gwarancyjnej. Do wykazu są wprowadzane następujące dane:

- imiona i nazwisko lub nazwa dokonującego dostawy towarów;

- numer, za pomocą którego jest on zidentyfikowany na potrzeby podatku;

- wysokość złożonej kaucji gwarancyjnej.

Kaucja może zostać złożona na czas nieokreślony albo z określonym terminem ważności, jednak nie krótszym niż 12 miesięcy kalendarzowych.

Informacje zawarte w wykazie umożliwiają nabywcom dokonanie oceny, czy transakcje z danym dostawcą mogą być obarczone ryzykiem wystąpienia solidarnej odpowiedzialności.

W ustawie o VAT wyszczególniono trzy możliwości wyboru złożenia kaucji gwarancyjnej przez sprzedawcę towarów wrażliwych poprzez:

- wpłatę środków pieniężnych na wyodrębniony rachunek urzędu skarbowego,

- gwarancję bankową lub ubezpieczeniową

- pisemne nieodwołalne upoważnienie organu podatkowego, które zostało potwierdzone przez bank albo spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, do wyłącznego dysponowania, do wysokości składanej kaucji gwarancyjnej, środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku prowadzonym w tym banku albo w tej kasie.