Ustawa o podatku od towarów i usług (_ VAT - ang. Value Added Tax _) weszła w życie 15 lat temu - 5 lipca 1993 roku.
VAT wprowadzono za rządów Hanny Suchockiej, jednak, jak twierdzi kierujący pracami nad jego powstaniem prof. Witold Modzelewski, zawdzięczamy go w dużej mierze - _ Markowi Borowskiemu, który poświęcił wiele energii i czasu, aby ta ustawa była jak najlepiej przygotowana, a także Wiesławowi Kaczmarkowi, który również bardzo zaangażował się w prace nad nią. _
Pierwszy projekt nowego podatku opracowany został przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego w 1991 roku. Przewidywał początkowo niższe stawki: 18 procent stawka podstawowa i 5 proc. obniżona. Został jednak odrzucony przez Sejm i pracę nad VAT-em rozpoczęto dopiero za kadencji nowego Sejmu.
VAT powstał we Francji. zaproponował go ekonomista Maurice Laure. W 1954 wprowadzony był po raz pierwszy do sprzedaży hurtowej, w 1967 w handlu detalicznym
Z koniecznością stworzenia nowego systemu podatkowego, który miał zastąpić system PRL-owski zgadzali się wszyscy.
Na niewiele ponad miesiąc przed odwołaniem rządu Jana Olszewskiego, 30 kwietnia 1992, rozpoczęto przygotowywanie ustawy. Prace przebiegały błyskawicznie, gdyż projekt trafił do Sejmu już w czerwcu.
Ustawę przegłosowano ostatecznie 5 stycznia 1993 roku.
Stanowiła ona jednak w Polsce rewolucję podatkową. Jeśli wiedzieliśmy wtedy cokolwiek o VAT, to najwyżej tyle, że kupując za granicą w sklepach oznaczonych specjalnymi nalepkami, przy powrocie do kraju możemy dostać tajemniczy _ zwrot podatku _.
| Czytaj więcej tekstów z okazji rocznicy wprowadzenia podatku VAT |
| --- |
Potrzebny był więc czas, by przygotować zarówno przedsiębiorców jak i konsumentów do jej wprowadzenia. Okres vacatio legis ustalono na pół roku.
Zwłaszcza, że zapowiedź zastąpienia podatku obrotowego, który wynosił wtedy 20 procent dla towarów i pięć procent dla usług nowym obciążeniem, o stawkach 22 i 7 procent budził poważne niepokoje o możliwy wzrost cen.
Rozpoczęła się intensywna kampania informacyjna. Wielu z nas pamięta jeszcze zapewne szeroko przez rząd rozpropagowaną akcję _ Pilnuj cen! _.
W ramach akcji informacyjnej przygotowano 3.450.000 broszur i ulotek
Nie wszystkim zresztą kojarzyła się ona najlepiej, budząc często skojarzenia z dobrze jeszcze pamiętanymi Inspekcjami Robotniczo-Chłopskimi, robiącymi _ naloty _ na nierzetelnych, ich zdaniem, sprzedawców.
Państwowa Inspekcja Handlowa oraz Federacja Konsumentów monitorowały ceny i szeroko informowały media o sklepach, które po zmianie obrotowego na VAT zawyżały ceny niewspółmiernie do wzrostu obciążeń podatkowych.
Z kolei placówki uznane za uczciwe otrzymywały specjalne plakaty: _ W tym sklepie ceny są ustalane rzetelnie _. Do akcji przyłączyło się 6 tysięcy placówek.
Wzrost cen nie był tak dramatyczny, jak obawiało się tego wprowadzając VAT Ministerstwo Finansów.
| INFLACJA W LATACH 1992-1994 | |
|---|---|
| rok | inflacja |
| 1992 | 44,3% |
| 1993 | 37,6% |
| 1994 | 29,5% |
Nowy podatek okazał się jednak bardzo skuteczny w porównaniu z obowiązującym wcześniej obrotowym.
Już w pierwszym roku swego pełnego obowiązywania, czyli w 1994 wniósł do budżetu o połowę więcej, niż obrotowy w swoim ostatnim 1992.
| PODATEK OBROTOWY A VAT | ||
|---|---|---|
| rok | *dochody z podatku obrotowego (w mln PLN) * | *dochody z VAT (w mln PLN) * |
| 1992 | 10 309,9 | nie obowiązywał |
| 1993 | 9 409,5 | 5 129 |
| 1994 | 129,5 | 15 014 |
Konsumenci przyzwyczaili się do nowych cen i, w odróżnieniu od PIT-u, przy którym wyraźnie widzieli, składając zeznanie roczne, w jakim stopniu są obciążeni, przestali niemal zauważać, że płacą podatek.
Kłopoty zaczęły się natomiast dla przedsiębiorców. Liczba VAT-owców regularnie rosła. Z 300 tysięcy w roku 1993 do półtora miliona w 2001.
Wątpliwości interpretacyjne związane z niejasnymi sformułowaniami zmuszały do kolejnych nowelizacji. Po dziesięciu latach od wejścia w życie takich nowelizacji pojawiło się już ponad 30.
Chcąc przystąpić do Unii, Polska musiała dostosować prawo dotyczące VAT-u do obowiązujących we Wspólnocie przepisów.
Podatek VAT w Unii jest zharmonizowany - teoretycznie w każdym z państw członkowskich niższe stawki powinny przysługiwać na te same produkty i usługi. Jednak każdy kraj stara się wynegocjować obniżki stawek w kluczowych, jego zdaniem, sektorach. Rząd Jerzego Buzka opracował polskie stanowisko negocjacyjne 19 października 1999 roku.
Początkowo zakładano, że polski podatek dostosowany będzie do wymogów unijnych do końca 2002 roku, z prawem do pozostawienia przez pięć lat od akcesji niższych stawek na:
- - usługi gastronomiczne
- - stosowanie zerowego VAT na książki i czasopisma specjalistyczne
W drugiej turze negocjacji stanowisko Polski zaostrzyło się jednak. Jak komentował 11 grudnia 2002 _ Die Welt _ Polska przyjęła twardą postawę w ostatniej fazie rokowań przed kopenhaskim szczytem Unii Europejskiej. Dziennik _ Die Welt _ swą relację na pierwszej stronie opatrzył tytułem _ Finansowy spór z Polską opóźnia rozstrzygnięcia na szczycie Unii _.
| Polska wywalczyła: |
| --- |
| * - Okres przejściowy do 31.12.2007 r. na stosowanie obniżonej stawki VAT w wysokości 7% w budownictwie mieszkaniowym na dostawę nowych mieszkań , usługi budowlane i remontowe. Trzeba tu dodać, iż pierwotne stanowisko negocjacyjne Polski w tym obszarze nie zawierało propozycji okresu przejściowego w powyższym zakresie. W UE tylko w kilku państwach usługi te objęte są stawką podstawową. * - 4-letni okres przejściowy na stosowanie super obniżonej stawki VAT w wysokości 3% na środki do produkcji rolnej, produkty i usługi. * - Okres przejściowy do 31.12.2007 r. na stosowanie stawki VAT w wysokości 0% na niektóre książki i czasopisma specjalistyczne; * - Okres przejściowy do 31.12.2007 r. na stosowanie zredukowanej stawki VAT w wysokości 7% na usługi gastronomiczne; * - Okres przejściowy do 31.12.2008 r. na dojście do minimalnego poziomu akcyzy na papierosy. Poczynając od 2002 roku Polska zobowiązała się do stopniowego podnoszenia stawek podatku akcyzowego na papierosy w latach 2002-2008; * - W zakresie podatku
VAT akceptację wniosku o ustalenie limitu obrotów uprawniającego do korzystania ze zwolnień podmiotowych w wysokości 10.000 EURO. * - Polska otrzymała zgodę na stałe stosowanie stawki VAT w wysokości 0% na międzynarodowe przewozy pasażerskie. |
Nie udało się natomiast uzyskać okresu przejściowego na niższy VAT od materiałów budowlanych.
W rezultacie 1 maja 2004 powstała nowa ustawa dostosowująca nasze przepisy do prawa unijnego. Zmiany były radykalne - starej ustawy nie dało się dłużej zmieniać.
Dla konsumentów wiązała się przede wszystkim z podwyższeniem stawek - między innymi - na materiały budowlane z 7 na 22 procent.
- ZOBACZ TAKŻE: + Jest już nowa ustawa o VAT
Przedsiębiorcy mieli jednak kolejne problemy. Ustawa zawierała wyjątkowo niejasne definicje (słynnym przykładem jest tu spór o to, co jest samochodem ciężarowym - bo od osobowych i paliwa dla nich podatku nie można było odliczać), nowe, sformułowane trudnym językiem przepisy dotyczące eksportu. Co gorsza - w niektórych sprawach była niezgodna z prawem europejskim, w innych natomiast z polską Konstytucją. Szybko zaczęły się więc kolejne nowelizacje.
Część przepisów okazała się niezgodna z prawem unijnym, niektóre zakwestionowane zostały przez Trybunał Konstytucyjny. Było więc oczywiste, że VAT potrzebuje kolejnych zmian.Aktów zmieniających nową ustawę było 11. Ale to nie wszystko. Przewidywała ona wiele delegacji ustawowych, umożliwiających swego rodzaju _ ręczne sterowanie - _czyli upoważniających ministra finansów do określania poprzez rozporządzenia wielu istotnych regulacji.
Takich rozporządzeń wydano do tej chwili 75. Niektóre (na przykład dotyczące kas fiskalnych) zmieniają się co roku.
Od przyszłego roku czeka nas kolejna nowelizacja. Rząd przygotował już jej założenia. Ma przede wszystkim uprościć procedury dla przedsiębiorców. Jak twierdzi wiceminister Chojna-Duch, tej ustawy już nowelizować nie będzie trzeba. Patrząc na historię tego podatku trudno w to jednak uwierzyć.