Postępowanie karne to fragment prawa karnego procesowego. Może być to postępowanie karne przygotowawcze, postępowanie główne, postępowanie karne odwoławcze albo przyspieszone.
Prawo karne procesowe
Prawo karne procesowe określa zachowania, postępowanie w sprawach związanych z różnymi przestępstwami. W prawie karnym procesowym chodzi o to, by było przestrzegane prawo. Prawo karne procesowe odnosi się do tego, czy konkretna osoba nie narusza przepisów, które aktualnie obowiązują. Jeśli dopuszcza się zachowania niezgodnego z prawem, to popełnia przestępstwo, które jest badane przez prawo karne procesowe. Przestępstwo to przekroczenie albo naruszenie prawa. W takim wypadku trzeba być świadomym poniesienia kary. Prawo karne ma na celu ustalenie sprawiedliwości.
Proces karny a procedura karna – różnice
Warto poznać różnice między procesem karnym a procedurą karną. Proces karny to wszystkie czynności, które mają spowodować, że przestępstwo zostanie wykryte, sprawca osądzony, a kara wykonana. Wiąże się z tym dochodzenie i śledztwo, rozprawa przed sądem i wydanie wyroku, a w razie skazania wykonanie kary.
Procedura karna dotyczy tego, w jaki sposób trzeba postępować z podejrzanym. To zestaw praw i obowiązków, a także schemat konkretnych działań.
Ważne jest też definicja prawa karnego materialnego. Są to zasady odpowiedzialności związane z popełnionym przestępstwem, formą jego popełnienia, okolicznościach, które wyłączają winę, zasady, które dotyczą środków karnych.
Przesłanki procesowe natomiast określają warunki, które trzeba spełnić, żeby mogło być wszczęte postępowanie wobec konkretnej osoby. Chodzi o to, że tylko czyn, który został wpisany do kodeksu karnego lub kodeks karnego skarbowego jako zabroniony może być podstawą, by wszcząć postępowanie. Jeśli czynu w tym katalogu nie będzie, to nie nie można być pociągniętym do odpowiedzialności karnej.
W ramach postępowania karnego stosuje się określony zasady. Dotyczą one:
- zasady prawdy materialnej, która zakłada, że ustalenia muszą być zgodne z prawdą;
- zasady obiektywizmu, która zakłada, że jeśli istnieje podejrzenie braku bezstronności, można wyłączyć organy prowadzące ze sprawy;
- zasady domniemania niewinności, która zakłada, że wątpliwości rozstrzygane są na korzyść oskarżonego;
- zasady prawa do obrony, która zakłada, że można się bronić samemu albo odmawiając wyjaśnień. Oskarżony ma też prawo do adwokata;
- zasady swobodnej oceny dowodów;
- zasady skargowości, która zakłada, że postępowanie karne jest prowadzenie ze względu na wniesioną skargę;
- zasady legalizmu, która zakłada, że organ ścigający prowadzi postępowanie;
- zasady kontradyktoryjności i inkwizycyjności;
- zasady bezpośredniości, co zakłada, że sąd może orzekać tylko na podstawie dowodów z rozprawy;
- zasady jawności.
Postępowanie karne to prawo realizowane przez normy prawa karnego materialnego. Wskazuje też porządek procesowy.