W związku z uchwaleniem ustawy Kodeks Spółek Handlowych z 15 września 2000 r. (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm. dalej zwanej ksh) wiele spółek cywilnych uległo przekształceniu w spółki jawne. W związku z różnicami pomiędzy spółką cywilną a spółką jawną możesz mieć wiele wątpliwości związanych ze skutkami podatkowymi różnych zdarzeń, w tym również ze skutkami podatkowymi wystąpienia wspólnika ze spółki jawnej.
Spółka cywilna a spółka jawna
Podstawowe wątpliwości wynikają z faktu, że spółka jawna, w przeciwieństwie do spółki cywilnej, jest odrębnym od wspólników właścicielem swojego majątku, i to zarówno wniesionego aportem, jak i nabytego w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej.
Każdy ze wspólników może wypowiedzieć umowę spółki na sześć miesięcy przed końcem roku obrotowego. Jeżeli wspólników jest dwóch - spółka ulegnie likwidacji. Jeżeli jest ich co najmniej trzech - pozostali wspólnicy mogą zdecydować o kontynuacji działalności spółki jawnej.
Jak w tej sytuacji sporządzić bilans?
W wypadku wystąpienia wspólnika spółki jawnej należy na ostatni dzień roku obrotowego sporządzić osobny bilans, uwzględniający wartość zbywczą majątku spółki (zwany dalej osobnym bilansem). Zatem jeżeli rozliczasz spółkę jawną, musisz sporządzić taki bilans. Oprócz tego sporządzasz również coroczny bilans na zakończenie roku obrotowego.
Sporządzenie osobnego bilansu według wartości zbywczej majątku spółki oznacza, że dla potrzeb tego bilansu dokonujesz wyceny według cen rynkowych (za ile można zbyć). Bez znaczenia jest fakt, że środki trwałe są częściowo czy w całości zamortyzowane. W bilansie tym musisz również uwzględnić wszelkie niematerialne składniki majątku, jeżeli mają wartość rynkową, m.in. prawo do używania firmy (nazwy) spółki, jeżeli z powodu pozycji rynkowej ma jakąkolwiek wartość. W bilansie tym uwzględnić powinieneś również wartość aportów niepieniężnych wniesionych do spółki na własność.
Jak podkreślają eksperci portalu FK, osobny bilans majątku spółki według wartości zbywczej sporządzają również te spółki, dla których nie jest prowadzona pełna rachunkowość, a jedynie księga przychodów i rozchodów. Obowiązek sporządzenia tego bilansu wynika bowiem nie z przepisów podatkowych czy o rachunkowości, ale z ksh. Bilans ten posłuży do ustalenia wysokości kwoty należnej występującemu wspólnikowi.
Wypłać występującemu wspólnikowi wartość jego udziału w spółce
W następnej kolejności ustalasz na podstawie tego osobnego bilansu wartość udziału występującego wspólnika, w proporcji wynikającej z umowy spółki. Wartość tę należy następnie wypłacić wspólnikowi w pieniądzu. Jeżeli jednak wartość udziału jest ujemna, wówczas występujący wspólnik ma obowiązek dokonać stosownej dopłaty spółce.
Wspólnicy mogą jednak zgodnie postanowić, że w miejsce powyższego świadczenia pieniężnego zostanie występującemu wspólnikowi przekazana własność określonych składników majątku spółki. Mogą to być środki trwałe, wyposażenie, towary handlowe, a nawet przedmiot wniesiony przez występującego wspólnika aportem, gdy przystępował on do spółki.
Taka czynność nie jest już jednak przewidzianą przez ksh formą rozliczenia się z występującym wspólnikiem. Ksh nie przewiduje bowiem czynności zwrotu udziału w naturze występującemu wspólnikowi. Czynność taka podlega zatem opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług jako wydanie towaru w miejsce świadczenia pieniężnego. Jest to czynność opodatkowana podatkiem VAT, w związku z czym nie następuje potrzeba korekty odliczenia VAT naliczonego przy zakupie przekazywanych przedmiotów.
Zasadą jest, że wspólnikowi występującemu zwraca się przedmioty wniesione do spółki tylko do używania, a nie na własność. Ta czynność nie wywoła żadnych skutków podatkowych, ani w sferze podatku dochodowego, ani w sferze podatku VAT.
Urzędy skarbowe rozmaicie podchodzą do kwestii opodatkowania podatkiem dochodowym świadczenia otrzymanego przez występującego wspólnika od spółki. Dla podatku dochodowego nie ma jednak znaczenia fakt, że prawnym właścicielem majątku jest i pozostaje w przyszłości spółka. Prawo podatkowe często stosuje takie uproszczenia, nazwijmy je obrazowo fikcjami prawnymi.