Zdjęcia z internetu. Kiedy można je wykorzystać?

Ogólna zasada mówi, że szczegóły praw autorskich do zdjęć i grafik (w tym zakres ochrony), zależą od przepisów państwa na terenie którego materiały te zostały po raz pierwszy opublikowane lub z którego pochodzi ich twórca. Jednak należy liczyć się z tym, że nawet zdjęcie lub grafika pobrane z zagranicznego serwera, mogą być przedmiotem ochrony na podstawie przepisów polskiego prawa. Nasze prawo chroni bowiem utwory:

• których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim,
• których twórca jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej,
• które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Polski albo równocześnie na tym terytorium i za granicą,
• które są chronione na podstawie umów międzynarodowych podpisanych przez Polskę.

Skorzystanie z cudzego zdjęcia lub grafiki możliwe jest po nabyciu majątkowych praw autorskich (w niezbędnym zakresie) do takiego utworu lub stosownej licencji, czyli zawsze na podstawie stosownej umowy zawartej z ich autorem. Umowa licencyjna określa czy zdjęcie lub grafika może być wykorzystane w sposób odpłatny, jak również, w jaki sposób można je wykorzystać (w szczególności czy można ich użyć do celów komercyjnych).

Ponadto, licencja wskazuje czy zdjęcie lub grafikę można np. modyfikować, powielać itp. W sytuacji, w której licencja ma charakter wyłączny umowę należy zawrzeć na piśmie pod rygorem nieważności (chodzi o sytuację, w której tylko jedna osoba czy instytucja może korzystać ze zdjęcia lub grafiki w ściśle określony sposób, np. zamieszczać je na konkretnych serwisach internetowych). Jeśli zaś licencja nie ma charakteru wyłącznego, to umowa może zostać zawarta w każdej formie, np. za pośrednictwem poczty e-mail czy przez wyrażenie zgody na warunki licencji (np. zaznaczenie checkboxa na stronie, z której zdjęcie lub grafika jest pobierane).

Co grozi za korzystanie zdjęć bez posiadania licencji?

Osoba wykorzystująca zdjęcie lub grafikę bez zgody i porozumienia z ich autorem może narazić się na poważne sankcje karne. Autor, którego prawa autorskie zostały naruszone może żądać:

• zaniechania naruszania swoich praw,
• usunięcia skutków naruszenia swoich praw, np. przez złożenie oświadczenia o odpowiedniej formie czy treści,
• zadośćuczynienia bądź naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności lub trzykrotności (gdy naruszenie jest zawinione) stosownego wynagrodzenia za wykorzystanie utworu (w przypadku zdjęć jest to zwykle bardzo wysoka kwota),
• wydania uzyskanych korzyści.

Korzystanie ze zdjęć i grafik udostępnianych nieodpłatnie

W internecie funkcjonuje obecnie wiele serwisów umożliwiających nieodpłatne pobieranie i wykorzystywanie zamieszczonych tam zdjęć lub grafik. Serwisy te działają najczęściej w formie banków zdjęć, których udostępnianie oparte jest na tzw. licencji Royalty free. Licencja ta oznacza całkowity brak konieczności opłacania tantiem za wykorzystanie objętych nimi utworów, w tym brak konieczności wniesienia opłaty jednorazowej. Odmianą licencji Royalty free jest licencja typu _ copyleft _, która umożliwia dalsze rozpowszechnianie (w tym rozpowszechnianie płatne) objętego nią zdjęcia lub grafiki.

Administratorzy serwisów internetowych udostępniających darmowe zdjęcia lub grafiki w różny sposób informują użytkowników o możliwości i zakresie wykorzystania konkretnego utworu. Informacja taka może być umieszczona przy każdym zdjęciu lub grafice (takie rozwiązanie stosuje m.in. Flickr.com). Zdarza się również, że informacja o licencji jest zamieszczona w sposób zbiorczy w regulaminie strony.

Czasami zaś w zidentyfikowaniu licencji, której podlega dana grafika, pomagają dodatkowe oznaczenia lub symbole umieszczane przy zdjęcia lub grafikach. W chwili obecnej najpopularniejszymi oznaczeniami tego rodzaju są oznaczenia stosowane w licencjach Creative Commons. Są to licencje tworzone przez organizację o tej samej nazwie, których cechą szczególną jest to, że zastrzegają przysługujące autorowi prawa autorskie tylko w niewielkim zakresie. Licencje te określane są dla lepszej identyfikacji skrótami umieszczanymi obok zdjęcia lub grafiki. Należą do nich:

• Uznanie autorstwa 3.0 Polska – licencja pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa. Gwarantuje najszerszy zakres swobody licencjobiorcy - skrót BY.
• Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne 3.0 Polska – Licencja pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych; nie dotyczy to jednak utworów zależnych (np. przeróbki zdjęcia) - skrót BY NC.
• Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Na tych samych warunkach 3.0 Polska –pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem, że utwory zależne są również obejmowane tą samą licencją - skrót BY NC są.
• Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Polska – pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu, pod warunkiem, że na utwory zależne jest udzielana taka sama licencja - skrót BY SA.
• Uznanie autorstwa - Bez utworów zależnych 3.0 Polska – umożliwia rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu zarówno w celach komercyjnych i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci - skrót BY ND.
• Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 3.0 Polska – licencja zezwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci; jest to najbardziej restrykcyjna - skrót BY NC ND.

Wykorzystanie zdjęcia z cudzym wizerunkiem

Uzyskanie licencji od autora zdjęcia lub skorzystanie z darmowej fotografii, na których widnieje wizerunek innej osoby, może nie wystarczyć do tego, by móc je wykorzystywać. Wykorzystanie wizerunku wymaga odrębnej, wyraźnej zgody tej osoby. Wizerunek stanowi bowiem dobro osobiste człowieka, które podlega ochronie niezależnej od przysługujących do utworu praw autorskich i licencji, w tym Creative Commons.

Warto jednak wiedzieć, że w niektórych przypadkach polskie prawo dopuszcza wykorzystanie cudzego wizerunku bez uzyskania zgody danej osoby. Są to trzy przypadki:

• zdjęcie przedstawia osobę powszechnie znaną, a wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych (np. wizerunek polityka przemawiającego na wiecu wyborczym),
• zdjęcie przedstawia osobę jako część zgromadzenia, tła (zbiorowe zdjęcie uczestników manifestacji, przypadkowi przechodnie, itp.),
• zdjęcie osoby, która otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

Dostępne w Internecie płatne zdjęcia zawierające wizerunek danej osoby, to najczęściej zdjęcia osób, które otrzymały wynagrodzenie za pozowanie. W przypadku zdjęć darmowych, w tym na licencjach Creative Commons, należy szczegółowo zapoznać się z warunkami licencji, która może także wspominać o wizerunkach przedstawionych osób. Jeżeli nie ma mowy o takiej zgodzie, nigdy nie ma pewności czy prawo do ochrony wizerunku nie jest łamane w momencie wykorzystania danej fotografii.