"Ponadto podróżowanie po drogach należących do sieci jest utrudnione ze względu na nieukończone odcinki transgraniczne i niedostateczną koordynację, jeśli chodzi o miejsca parkingowe i infrastrukturę paliw ekologicznych, a niedostateczne wysiłki na rzecz utrzymania sieci oznaczają, że jej stan może się pogorszyć w perspektywie długoterminowej" - czytamy w sprawozdaniu specjalnym "Drogowa sieć bazowa UE - czas podróży się skrócił, ale sieć nie jest jeszcze w pełni funkcjonalna".
W Unii Europejskiej na drogi przypada największa część ruchu, zarówno pasażerskiego, jak i towarowego. Celem Komisji Europejskiej jest ukończenie do 2030 r. budowy niemal 50 000 km autostrad i dróg ekspresowych w ramach dziewięciu korytarzy bazowych sieci TEN-T oraz wszystkich głównych szlaków komunikacyjnych w UE.
Na budowę i modernizację dróg już istniejących państwa członkowskie UE otrzymały od roku 2007 (poprzedniej perspektywy finansowej UE) około 78 mld zł, w tym blisko 40 mld na budowę dróg w ramach sieci TENT-T.
Kontrolerzy Trybunału Obrachunkowego ocenili postępy w budowie drogowej sieci bazowej TEN-T, a także rolę Komisji w dążeniu do osiągnięcia tego celu. Przeanalizowali również wkład państw członkowskich w utrzymanie dróg i przeprowadzili kontrole w Bułgarii, Czechach, Hiszpanii i Polsce.
Łącznie na państwa te przypada około 62% całkowitego finansowania z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności i instrumentu "Łącząc Europę" na projekty drogowe w okresach 2007-2013 i 2014-2020. Ponadto przez ich terytorium przebiega sześć z dziewięciu korytarzy sieci bazowej (korytarze: Morze Bałtyckie - Morze Adriatyckie, Morze Północne - Morze Bałtyckie, śródziemnomorski, Wschód - wschodnia część regionu Morza Śródziemnego, atlantycki, Ren - Dunaj), które mają zostać ukończone do 2030 r.
"Drogi odgrywają istotną rolę, łącząc poszczególne państwa i regiony w UE. Stymulują tym samym działalność gospodarczą, rozwój i wzrost" - podkreślił Ladislav Balko z Europejskiego Trybunału Obrachunkowego odpowiedzialny za sprawozdanie, cytowany w materiale.
"Budowa drogowej sieci bazowej w UE postępuje, ale sieć nie jest jeszcze w pełni funkcjonalna. Dzięki wsparciu ze środków unijnych w okresie od 2007 do 2017 r. wybudowano około 3 100 km autostrad, co sprawiło, że podróż stała się krótsza, bezpieczniejsza i bardziej komfortowa. Niemniej z około 2 000 km nowych autostrad, których realizację zaplanowano na okres 2014-2020, w momencie przeprowadzania kontroli, czyli pod koniec 2019 r., ukończone zostało mniej niż 400 km" - zaznaczono.
Kontrolerzy zwracają przy tym uwagę na różnice w poziomie rozwoju sieci bazowej między państwami Europy Zachodniej i państwami z Europy Środkowej i Wschodniej.
Państwa członkowskie zarezerwowały jednak na sieć bazową jedynie jedną trzecią całości środków unijnych dostępnych na okres 2014-2020, mimo że w większości państw członkowskich w Europie Środkowej i Wschodniej - które są głównymi beneficjentami unijnych funduszy strukturalnych - wskaźnik ukończenia sieci był niski.
W ocenie Trybunału Obrachunkowego, Komisja Europejska nie we wszystkich przypadkach monitoruje całą sieć bazową i nie wyznaczyła kryteriów, które pozwoliłyby prawidłowo ocenić poczynione postępy i przedstawić wiarygodne prognozy co do prawdopodobieństwa ukończenia budowy sieci do 2030 r.
"Te uchybienia w zakresie monitorowania, a także nieaktualne i niewiarygodne dane przekazywane przez państwa członkowskie ograniczają zdolność Komisji do terminowego podejmowania działań naprawczych w razie potrzeby" - zaznaczono w sprawozdaniu.
Kontrolerzy zwracają też uwagę, że stan infrastruktury drogowej w UE pogarsza się ze względu na niewystarczające prace w zakresie utrzymania dróg. Budżety przeznaczone na ten cel w wielu przypadkach objęto dotkliwymi cięciami.
"Nie zostały też one odpowiednio dostosowane, by uwzględnić fakt, że infrastruktura wciąż jest rozbudowywana, a najważniejsze połączenia się starzeją. Doprowadziło to do pogorszenia stanu dróg w wielu państwach UE i przełożyło się na zwiększone ryzyko wypadków, zatorów komunikacyjnych, większy hałas i zmniejszenie użyteczności dróg dla ogółu społeczeństw" - czytamy w sprawozdaniu.
"W przypadku Polski, budżet na ten cel zmniejszył się o dwie trzecie, w Bułgarii natomiast o ponad połowę. W Hiszpanii zmalał o 50% w okresie od 2008 do 2017 r., jeśli uwzględnić fakt, że około 300 mln euro z budżetu na utrzymanie dróg zostało przekazane koncesjonariuszom autostrad, na których nie pobiera się opłat bezpośrednio od użytkowników" - wymieniają kontrolerzy.
"Jedynie w przypadku Czech budżet ten wzrósł, choć wzrost długości sieci drogowej w tym samym okresie był proporcjonalnie większy" - podkreślają.
Zwracają także uwagę, że "w Polsce niemal 40% sieci drogowej wymaga napraw, przy czym w przypadku 14% występuje pilna konieczność podjęcia działań. W Bułgarii 32% dróg jest w złym stanie, a 27% - w średnim. W Czechach występują poważne problemy w związku ze stanem dwóch głównych autostrad.
Kontrolerzy zalecają, by Komisja przyznawała pierwszeństwo inwestycjom w drogową sieć bazową, usprawniła rozwiązania w zakresie monitorowania i przyjęła bardziej rygorystyczne podejście w celu zapewnienia utrzymania przez państwa członkowskie rozbudowywanej sieci drogowej.
W momencie przyjęcia w 2013 r. rozporządzenia w sprawie sieci TEN-T za cel przyjęto ukończenie drogowej sieci kompleksowej łączącej wszystkie unijne regiony do 2050 r.oraz sieci bazowej do 2030 r. W 2016 r., z którego pochodzą najnowsze dostępne dane, wskaźnik ukończenia dróg sieci bazowej TEN-T w UE kształtował się średnio na poziomie 77%. W momencie przeprowadzania kontroli wskaźnik ten w czterech państwach objętych wizytami kontrolnymi wynosił odpowiednio: 46% w Bułgarii, około 75% w Polsce, około 78% w Czechach i 100% w Hiszpanii.
W Polsce do objęcia wsparciem ze środków EFRR lub Funduszu Spójności zatwierdzono 30 projektów dotyczących drogowej sieci bazowej TEN-T, przy czym w każdym z tych projektów stopa współfinansowania wyniosła 85%. W wyniku realizacji projektów ma powstać 947 km nowych dróg oraz przebudowane zostaną drogi o długości około 50 km (podczas gdy całkowita długość sieci bazowej wynosi 3 750 km).
"W przypadku Polski realizacja odcinków transgranicznych jest bardziej zaawansowana [niż w Czechach i Bułgarii], ponieważ spośród dziesięciu takich odcinków prowadzących do państw sąsiadujących z Polską sześć zostało już ukończonych, a realizację trzech (zapewniających połączenia z Litwą, Słowacją i Czechami) planuje się zakończyć do 2023 r. Data ukończenia jest nieznana tylko w przypadku odcinka prowadzącego do granicy z Białorusią" - napisano w sprawozdaniu.
Aby drogi wchodzące w skład sieci bazowej mogły zostać uznane za ukończone, muszą spełniać normy autostrady lub drogi szybkiego ruchu. W rozporządzeniu w sprawie TEN-T ustanowiono ponadto dwa dodatkowe wymogi techniczne: udostępnienie bezpiecznych parkingów oraz infrastruktury alternatywnych paliw ekologicznych. Sieć kompleksowa ma łączną długość około 136 700 km, z czego 49 700 km przypada na drogową sieć bazową.
Pod koniec 2019 r. Komisja Europejska przyjęła Europejski Zielony Ład, program mający na celu osiągnięcie zerowego poziomu emisji netto gazów cieplarnianych do 2050 r. W ramach działań na rzecz neutralności emisyjnej w programie tym zaproponowano, by 75% śródlądowych przewozów towarowych, które obecnie są obsługiwane przez transport drogowy, przenieść na transport kolejowy i śródlądowe drogi wodne.
Wskaźniki realizacji sieci w poszczególnych państwach członkowskich wahały się w 2016 r. (z tego roku pochodzą najnowsze zagregowane dane) od 7% w przypadku Litwy i 34% w przypadku Estonii do około 100% (np. w Hiszpanii i Zjednoczonym Królestwie), przy czym wskaźnik realizacji sieci bazowej na szczeblu UE wynosi 77%.
