"Gmina wtedy skutecznie wspiera przedsiębiorczość, gdy aktywnie i umiejętnie korzysta z narzędzi prawno-administracyjnych, planistycznych, infrastrukturalnych, ekonomiczno-finansowych, instytucjonalno-organizacyjnych i innych. Wachlarz i wybór tych instrumentów nie jest ograniczony ani narzucony przepisami prawa. Tymczasem w blisko połowie urzędów nie zainicjowano wielu działań wspierających przedsiębiorczość określonych w strategiach. Część gmin nie inicjowała wsparcia dla przedsiębiorców, nie poznawała ich oczekiwań co do działań związanych z rozwojem gospodarczym, m.in. co do wsparcia ich działalności czy kierunków kształcenia zawodowego" - czytamy w komunikacie poświęconym raportowi.
Badając, jak gminy wspierały przedsiębiorczość w latach 2014-2017, NIK wyznaczyła dwa główne cele kontroli: sprawdzić, czy gminy skutecznie wspierają przedsiębiorczość, oraz wskazać i upowszechnić przydatne narzędzia, a także tzw. dobre praktyki. NIK przeprowadziła też badanie kwestionariuszowe w gminach poniżej 100 tys. mieszkańców (odpowiedzi udzieliło ponad 1 600 gmin) oraz zasięgała opinii przedsiębiorców na temat ich doświadczeń i oczekiwań wobec gminy. Inaczej niż z reguły, NIK zamierzała nie tyle zwracać uwagę na nieprawidłowości, ile wskazać przykłady aktywnego poszukiwania przez samorządy lokalne możliwości wspierania przedsiębiorczości i skuteczne metody takiego wsparcia. Kontrola miała też stwierdzić, które zadania wymagają wsparcia ze strony administracji rządowej, wyjaśnia NIK.
Wśród wspomnianych wyżej narzędzi znaczna grupa, obejmująca współpracę z przedsiębiorcami, nie wymaga nakładów inwestycyjnych, m.in. doradztwo ws. prowadzenia działalności gospodarczej czy poznawanie oczekiwań przedsiębiorców nt. warunków prowadzenia działalności gospodarczej, inicjowanie aktywności przedsiębiorców wokół działań na rzecz rozwoju gospodarczego itp. Jednakże obok gmin dobrze działających w tym obszarze stwierdzono wypadki braku tego typu inicjatyw.
Według NIK gminy najczęściej ograniczały się do realizacji inwestycji poprawiających infrastrukturę mogącą pośrednio służyć wspieraniu przedsiębiorczości. W ocenie Izby gminy przejawiały zbyt małą aktywność w korzystaniu z dostępnych narzędzi pozainwestycyjnych wspierających przedsiębiorczość. W dokumentach strategicznych określano wprawdzie zadania służące rozwojowi i wspieraniu przedsiębiorczości, ale najczęściej nie wyznaczano w nich oczekiwanych rezultatów. W konsekwencji, nie wszystkie gminy wiedziały, jaka jest skuteczność prowadzonych działań i czy trzeba zmodyfikować cele w związku ze zmieniającymi się warunkami ich realizacji.
Nieprawidłowości w skontrolowanych gminach dotyczyły zwłaszcza nieprzestrzegania obowiązku zorganizowania i wdrożenia monitoringu przyjętych strategii oraz naruszenia zasad udzielania ulg i pomocy de minimis, wskazano także.
Gminy nie w pełni korzystały z narzędzi instytucjonalno-organizacyjnych:
- w 73% skontrolowanych urzędów gmin i w 80% urzędów objętych badaniem kwestionariuszowym nie utworzono komórek organizacyjnych odpowiedzialnych wprost za realizację zadań na rzecz wspierania przedsiębiorczości;
- w około 48% skontrolowanych gmin komisje rady gminy nie interesowały się sprawami wspierania przedsiębiorczości. Jednakże warto tu wskazać pozytywny przykład inicjatywy Rady Gminy Hajnówka, która swoimi działaniami zmobilizowała urząd do oceny efektów wprowadzonych ulg dla przedsiębiorców;
- tylko 20% urzędów gmin dostosowało szkolnictwo zawodowe do potrzeb przedsiębiorców lokalnych. Gminy tłumaczyły się m.in. niezgłaszaniem przez przedsiębiorców wniosków w tych sprawach. W latach 2014-2017 tylko 12% gmin objętych badaniem kwestionariuszowym zbierało opinie przedsiębiorców na temat dostosowania szkolnictwa zawodowego do ich potrzeb;
- jedynie 27% skontrolowanych gmin i 15% gmin objętych badaniem kwestionariuszowym podejmowało działania, by tworzyć instytucje otoczenia biznesu, tj. fundusze pożyczkowe, parki technologiczne i przemysłowe, inkubatory przedsiębiorczości i agencje rozwoju lokalnego, wymienia Izba.
Gminy w różny sposób korzystały też z narzędzi planistycznych i prawno-administracyjnych do wspierania przedsiębiorczości:
- w 92% skontrolowanych gmin i w 68% gmin objętych badaniem kwestionariuszowym zadania z zakresu wspierania przedsiębiorczości zawierały wieloletnie strategie rozwoju;
- w ponad 80% skontrolowanych urzędach NIK stwierdziła nieprawidłowości lub sformułowała uwagi dotyczące organizacji systemu wdrażania i monitorowania przyjętych dokumentów. Ponad 65% gmin nie sporządzało okresowych raportów lub sprawozdań o stanie realizacji strategii i stopniu osiągania planowanych efektów, co wyjaśniano głównie przeoczeniem. Brak takiego monitorowania zwiększa ryzyko, że przez kolejne lata obowiązujące strategie będą zawierały zadania, których realizacja nie jest możliwa.
- 12% skontrolowanych gmin i 3% gmin objętych badaniem kwestionariuszowym miało programy wspierania przedsiębiorczości jako odrębne dokumenty planistyczne. Dokumenty te w części skontrolowanych gmin były tworzone z udziałem przedsiębiorców i lokalnej społeczności;
- blisko 96% skontrolowanych gmin opracowało studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, obejmujące od kilku do 100% powierzchni całkowitej gminy. Plany te uwzględniały tereny pod działalność inwestycyjno-gospodarczą.
"Gminy w niewielkim stopniu korzystały z narzędzi ekonomiczno-finansowych i infrastrukturalnych do tworzenia warunków rozwoju gospodarczego i wspierania przedsiębiorczości. Tylko 27% gmin podejmowało działania i przedsięwzięcia inwestycyjne, z założenia bezpośrednio wspierające przedsiębiorczość, a 38% gmin wyznaczało lub uzbrajało nowe tereny inwestycyjne. Stwierdzono też przykłady skutecznego wspierania inwestorów w pozyskaniu gruntów pod inwestycje od właścicieli prywatnych. Z badania kwestionariuszowego wynika, że w okresie najbliższych 3 lat niemal dwie trzecie gmin planuje realizację inwestycji, które mogą wpłynąć w sposób pośredni bądź bezpośredni na rozwój przedsiębiorczości" - czytamy dalej.
Ponadto:
- zdecydowana większość (81%) nie wprowadzała ulg i preferencji dla przedsiębiorców, w tym w opłatach za najem i dzierżawę nieruchomości. Gminy wiejskie i część gmin miejsko-wiejskich posiadało skromny zasób nieruchomości przeznaczonych pod działalność gospodarczą. Zdaniem NIK zwiększanie zasobów gminy o lokale przeznaczone do działalności gospodarczej i stosowanie w szerszym zakresie ulg czynszowych dla przedsiębiorców może skłaniać mieszkańców do podejmowania aktywności gospodarczej;
- w 65% skontrolowanych gmin i w ponad 70% gmin objętych badaniem kwestionariuszowym stosowano niższe od maksymalnych stawki podatku od nieruchomości i środków transportu lub wprowadzono ulgi w tych podatkach, a w 6% skontrolowanych gmin stwierdzono nieprawidłowości w udzielaniu zwolnień podatkowych;
- gminy nie przygotowywały ofert wsparcia finansowego dla przedsiębiorców w formie poręczeń, gwarancji i pożyczek w związku z ich działalnością gospodarczą i nie realizowały inwestycji na rzecz przedsiębiorców w postaci budowy nieruchomości pod wynajem, np. hal magazynowych, hal wysokiego składowania itp.;
- 56% gmin korzystało z możliwości zakupu gruntów od prywatnych właścicieli i innych podmiotów z przeznaczeniem na inwestycje gminne pośrednio mogące mieć wpływ na rozwój przedsiębiorczości (budowa dróg, instalacji wodno-kanalizacyjnych bądź w celach poszerzenia oferty inwestycyjnej).
Tylko część gmin wykorzystywała narzędzia współpracy z przedsiębiorstwami takie jak: doradztwo i konsultacje; informowanie, m.in. o pozyskiwaniu środków unijnych; pomoc przy zakładaniu stowarzyszeń przedsiębiorców; pomoc w rekrutacji pracowników i szkoleniach; promocja dobrych praktyk. Gminy nie dysponowały specjalną ofertą skierowaną do początkujących przedsiębiorców ani nie sporządzały odrębnej i kompleksowej oferty dla przedsiębiorców już działających. Ponad połowa gmin biorących udział w badaniu kwestionariuszowym nie prowadziła doradztwa ws. prowadzenia działalności gospodarczej, wskazuje też NIK.
Blisko 80% skontrolowanych gmin podejmowało działania dla pozyskania nowych inwestorów, ale tylko 6% realizowało inwestycje gminne w formie partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP). W świetle tych danych trzeba podkreślić istotną rolę ministerstwa właściwego ds. rozwoju w propagowaniu wiedzy i praktycznych umiejętności korzystania z PPP oraz skutecznego poszukiwania inwestorów przez pracowników samorządowych.
40% przedsiębiorców, u których NIK zasięgała informacji w trakcie kontroli, znało działania gminy dotyczące wsparcia przedsiębiorczości. Warto więc wskazać na przykłady wspierania przedsiębiorczości, jak m.in. realizowanie przez jedną z gmin (Siemianowice Śląskie) od grudnia 2016 r. programu "Siemianowicka Karta Młodego Przedsiębiorcy", w ramach którego przedsiębiorcy do 30 roku życia mogli skorzystać z ulg i zniżek zaoferowanych przez firmy działające już na terenie miasta. W innym z kontrolowanych urzędów organizowano cykliczne spotkania, tzw. ,,śniadania biznesowe", w trakcie których przedstawiciele firm nawiązywali kontakty i wymieniali się doświadczeniem. Wszystkie skontrolowane gminy wykorzystywały swoje strony internetowe oraz Biuletyn Informacji Publicznej do zamieszczania informacji przydatnych przedsiębiorcom. Natomiast nie wszystkie gminy udostępniały swoje strony internetowe lokalnym przedsiębiorcom do przedstawiania i promocji przedmiotu ich działalności.
Jedna trzecia gmin objętych badaniem kwestionariuszowym nie promowała swych walorów inwestycyjnych, wynika też z kontroli.
Działania na rzecz wspierania przedsiębiorczości przynosiły w gminach efekty policzalne w postaci poprawy warunków rozwojowych gmin, zwiększenia miejsc pracy i liczby przedsiębiorstw. Było to związane m.in. z poszerzeniem oferty inwestycyjnej i przeprowadzeniem inwestycji infrastrukturalnych, poprawiających warunki inwestowania na obszarach do tego przeznaczonych, poprawą stanu infrastruktury na obszarach gmin, w tym stanu dróg, budową i rozbudową kanalizacji, sieci gazowniczej i internetowej.
Zdaniem połowy gmin objętych badaniem kwestionariuszowym rozwój przedsiębiorczości utrudniony jest przez brak wystarczających środków finansowych na inwestycje infrastrukturalne.
Prezentując wnioski, Najwyższa Izba Kontroli wnioskowała do prezydentów, burmistrzów i wójtów o:
- nadanie strategiom przyjętym przez organy stanowiące w gminach statusu podstawowego instrumentu wyznaczającego wszystkie najistotniejsze obszary oraz procesy mające znaczenie dla rozwoju gospodarczego i społecznego gmin, a także dbanie o ich komplementarność z pozostałymi instrumentami planistycznymi bez względu na kadencyjność władzy wykonawczej;
- zapewnienie we wszystkich gminach skutecznego systemu monitorowania strategii, umożliwiającego ocenę efektów działań podejmowanych na rzecz wspierania przedsiębiorczości i minimalizację ryzyka nieosiągnięcia zakładanych celów;
- inicjowanie przez gminy działań na rzecz wspierania przedsiębiorczości w przypadkach ujęcia tego typu działań w dokumentach strategicznych. Brak inicjatywy ze strony gminy w tych przypadkach może utrudnić osiągnięcie zakładanych celów.
