"Umowy międzynarodowe (m.in. umowa AGR), a także krajowe przepisy określające warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne, obligują, by przy autostradach i drogach ekspresowych znajdowały się miejsca obsługi podróżnych (MOP). Na MOP - w zależności od kategorii - oprócz miejsc postojowych powinny znajdować się także: urządzenia wypoczynkowe i sanitarne, stacja paliwowa, obiekty gastronomiczno-handlowe, stanowiska obsługi pojazdów, obiekty noclegowe" - czytamy w komunikacie.
Pod względem długości autostrad Polska na tle Europy Zachodniej nie wypada najlepiej. Pocieszeniem może być jednak fakt, że średnia odległość pomiędzy MOP ze strefą usług jest w naszym kraju podobna jak w krajach o gęstszej sieci autostrad, podano również
"Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad jako zarządca dróg krajowych odpowiada za zapewnienie projektowania i budowania autostrad oraz dróg ekspresowych zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie regulacjami prawnymi. Dotyczy to także ich wyposażenia w miejsca obsługi podróżnych, w tym MOP kategorii II i III, na których podróżnym powinny zostać udostępnione obiekty usługowe, takie jak: stacja paliwowa, restauracja, motel. Rozmieszczenie i rodzaje MOP przewidzianych do wykonania na planowanym do realizacji odcinku drogi klasy A (autostrada) lub S (droga ekspresowa) określa się w programie zagospodarowania drogi (tę funkcję pełni koncepcja programowa drogi), uwzględniając prognozowane natężenie ruchu oraz uwarunkowania wynikające z lokalizacji trasy drogi" - czytamy dalej.
Na użytkowanych w Polsce odcinkach autostrad funkcjonowały łącznie 62 MOP kategorii II lub III oraz 80 MOP kat. I. Uwzględniając fakt, że autostrada posiada dwie jezdnie, a MOP obsługuje zazwyczaj jeden kierunek jazdy, można przyjąć, że miejsca obsługi podróżnych różnych kategorii dostępne były dla podróżujących autostradami średnio co ok. 23 km, przy czym MOP z poszerzonym zakresem usług obejmującym stację paliwową (kat. II lub III) dostępne były średnio co ok. 53 km. Sytuacja w tym zakresie nie była jednakowa na wszystkich autostradach i na niektórych ich odcinkach działające MOP kat. II lub III były dostępne z większą częstotliwością, a w innych miejscach odległości te były znacznie większe. Najdłuższym odcinkiem bez stacji paliwowej dostępnej bezpośrednio na autostradzie, tj. na MOP II lub III kategorii, był wschodni odcinek A4 o długości ok. 180 km - od okolic Tarnowa (MOP II Rudka, MOP III Komorów) do przejścia granicznego z Ukrainą w Korczowej, podano także.
W okresie objętym kontrolą większość oddanych do użytkowania odcinków dróg ekspresowych o łącznej długości 1 671 km nie tworzyła jeszcze jednolitych ciągów drogowych o standardzie dróg klasy S i nie była odpowiednio wyposażona w MOP. Najdłuższe takie odcinki funkcjonowały na drodze S3 (od okolic Szczecina do Zielonej Góry) oraz na drodze S8 (odcinek od Wrocławia do autostrady A1 w okolicach Łodzi oraz od Piotrkowa Trybunalskiego do okolic Radziejowic). Na użytkowanych odcinkach dróg ekspresowych funkcjonowało jedynie 15 MOP kategorii II lub III ze stacjami paliwowymi. Najgorzej wyposażona w MOP, w tym również w te ze stacjami paliwowymi, była droga ekspresowa S3, gdzie na odcinku o długości ok. 159 km, od okolic Sitna w woj. zachodniopomorskim (MOP Sitno) do Zielonej Góry (MOP Racula), brak było innych MOP wyposażonych w stacje paliwowe dostępnych bezpośrednio na tej drodze.
"GDDKiA realizując nowe odcinki autostrad i dróg ekspresowych (w okresie objętym kontrolą), przyjęła rozwiązanie, że to wykonawca drogi, w ramach udzielonego zlecenia, wybuduje także MOP kat. I, a na terenie MOP kat. II i III: jezdnie manewrowe, miejsca postojowe i główne ciągi sieci uzbrojenia terenu. Wyposażenie MOP II i III w obiekty usługowe miało nastąpić na zasadach komercyjnych. Zakładano, że na drogach pozostających w zarządzie GDDKiA wykonają to dzierżawcy/operatorzy MOP wyłonieni w przetargach, którzy we współpracy z firmami branżowymi sfinansują budowę obiektów usługowych przewidzianych w obligatoryjnym programie funkcjonalnym opracowanym dla danego MOP i zapłacą GDDKiA czynsz za możliwość prowadzenia swojej działalności w ramach MOP. Na odcinkach autostrad objętych koncesjami, budowę MOP oraz wybór ich operatorów mają zapewnić koncesjonariusze, na zasadach ustalonych w umowach koncesyjnych" - czytamy dalej.
Na użytkowanych odcinkach autostrad, pozostających w bezpośrednim zarządzie GDDKiA, zaplanowano wykonanie 55 MOP kategorii II lub III. Do końca września 2017 roku oddano podróżnym do korzystania 42 MOP, 12 funkcjonowało nadal jako MOP I, natomiast jeden obiekt wciąż nie był udostępniony podróżnym. Na tych odcinkach autostrad działało ponadto 48 MOP kategorii I zrealizowanych w tym standardzie zgodnie z dokumentacją programową drogi.
Od oddania do użytku wybudowanego odcinka autostrady do przekazania podróżnym do korzystania MOP ze stacją paliw (wykonanych w standardzie kategorii II lub III) upływało od kilku miesięcy do kilku lat, a w skrajnym przypadku nawet ponad 10 lat (MOP III Oleśnica Mała na A4). Po ponad 9 latach udostępniono podróżnym MOP II Witowice na A4, podano także.
"Na użytkowanych odcinkach dróg ekspresowych przewidziano wykonanie 51 MOP kategorii II lub III, z których dotychczas (stan na koniec września 2017 r.) oddano podróżnym do korzystania 15 (29%), 23 miejsca obsługi podróżnych (45%) nadal funkcjonowały jako MOP I, natomiast 13 (25%) wciąż nie było udostępnionych, nawet w standardzie MOP I. Na drogach ekspresowych działało ponadto 32 MOP I, zrealizowanych w tym standardzie zgodnie z dokumentacją programową drogi" - czytamy.
Od oddania do użytku wybudowanego odcinka drogi ekspresowej, do udostępnienia podróżnym MOP w standardzie kategorii II lub III upływało od kilku miesięcy do ponad dwóch lat.
Dotychczas większość przetargów na dzierżawę MOP II i III organizowanych przez GDDKiA wygrywały koncerny prowadzące na polskim rynku największe sieci stacji paliwowych. Niektóre lokalizacje MOP nie są jednak atrakcyjne dla komercyjnych podmiotów gospodarczych ze względu na brak realnych perspektyw odzyskania środków zainwestowanych w budowę obiektów usługowych oraz nieopłacalność bieżącej działalności. W takich przypadkach, pomimo wielokrotnego ogłaszania przetargów, nie zdołano wyłonić dzierżawców MOP II i III, podano również.
Zdaniem NIK, GDDKiA nie miała skutecznej strategii pozwalającej na doprowadzenie do wyposażenia MOP kategorii II i III rozmieszczonych w "niedochodowych" lokalizacjach, w urządzenia i obiekty usługowe przewidziane obligatoryjnym programem funkcjonalnym.
"NIK zwraca również uwagę, że na tablicach informacyjnych ustawionych w strefie zbliżania się do miejsc obsługi podróżnych, na których zamieszczono piktogramy informujące o zakresie usług dostępnych na danym MOP oraz podano odległość do tego miejsca, nie było informacji wskazującej odległość do kolejnego MOP ze stacją paliw (kategoria II lub III). Umieszczanie takiej informacji na tablicach jest zgodne ze standardami oznakowania sieci międzynarodowych dróg 'E' stosowanymi w krajach Europy Zachodniej. Umożliwia to kierowcom odpowiednie zaplanowanie tankowania pojazdów i odpoczynku, co ma istotny wpływ na komfort i bezpieczeństwo podróży" - czytamy.
Z ustaleń kontroli wynika, że dochodziło do naruszania obowiązujących standardów i wytycznych przy projektowaniu wyposażenia w MOP II i III odcinków dróg ekspresowych prowadzonych po śladzie istniejących dróg krajowych, które przewidziane były do rozbudowy do parametrów drogi ekspresowej (klasy S). W szczególności dotyczyło to przypadków urządzania wjazdów i wyjazdów bezpośrednio z jezdni drogi ekspresowej na wybrane prywatne nieruchomości, zabudowane obiektami usługowymi (stacje paliw, restauracje, hotele) posiadającymi wcześniej legalne publiczne zjazdy z drogi krajowej klasy GP (drogi główne przyspieszonego ruchu).
"Wnioski do ministra właściwego do spraw transportu (aktualnie Minister Infrastruktury) o:
- podjęcie, w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw zagranicznych, działań niezbędnych do ogłoszenia aktualnej, skonsolidowanej wersji umowy AGR w polskiej wersji językowej, w trybie przewidzianym dla tego rodzaju umowy międzynarodowej;
- podjęcie, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, działań w celu wprowadzenia do rozporządzenia w sprawie znaków i sygnałów drogowych przepisów określających zasady umieszczania na tablicach informacyjnych dotyczących zakresu usług dostępnych na MOP, także informacji o odległości do kolejnego MOP z zakresem usług obejmującym stację paliw;
- podjęcie działań w celu uzupełnienia przepisów rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie, o postanowienia ustalające, że na drogach klasy A i S zabronione jest nie tylko stosowanie zjazdów, ale także wyjazdu z drogi oraz wjazdu na drogę stanowiących połączenie jezdni drogi klasy A lub S z nieruchomością lub obiektem obsługi uczestników ruchu nie wchodzącymi w skład pasa drogowego;
- opracowanie i przekazane do jednostek organizacyjnych GDDKiA uczestniczących w realizacji inwestycji drogowych, zaktualizowanych wytycznych dotyczących budowy MOP przy autostradach i drogach ekspresowych;
- opracowanie skutecznej strategii doprowadzenia do wyposażenia MOP kategorii II i III rozmieszczonych w ,,niedochodowych" lokalizacjach, w obiekty i urządzenia przewidziane obligatoryjnym programem funkcjonalnym (OPF)" - czytamy dalej.
W zaktualizowanych wytycznych Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad, dotyczących budowy MOP, powinny zostać zawarte m.in. zasady postępowania w sytuacjach, gdy droga klasy S jest prowadzona po śladzie istniejącej drogi krajowej klasy GP, posiadającej publiczne zjazdy na nieruchomości prywatne zabudowane obiektami wykorzystywanymi do obsługi podróżnych. W takich wytycznych należałoby ustalić, w jakich okolicznościach i na jakich zasadach można zorganizować miejsca obsługi podróżnych z szerokim zakresem funkcji (odpowiadające MOP II i III) z wykorzystaniem partnerstwa publiczno-prywatnego.
"Niezbędne jest również opracowanie innej strategii działania w celu wybudowania w pełni wyposażonych w obiekty usługowe MOP II i III rozmieszczonych w 'niedochodowych' lokalizacjach. Jest to konieczne dla zapewnienia pełnej realizacji ustaleń koncepcji programowych drogi w zakresie wyposażenia dróg klasy A i S w miejsca obsługi podróżnych oferujące szeroki zakres usług (MOP II lub III). W przypadkach, gdy mimo upływu wielu lat i zorganizowaniu licznych przetargów nie udało się wyłonić dzierżawcy, który przejąłby na siebie obowiązek doprowadzenia strefy usługowej MOP II lub III do standardów wyposażenia określonych w obligatoryjnym programie funkcjonalnym, GDDKiA powinna przygotować i wdrożyć strategię działania inną niż dotychczasowa, zakładającą realizację tych zadań przez podmioty komercyjne i na ich koszt" - podsumowano.
