Najpilniejszym, jak się wydaje z dzisiejszej perspektywy, jest pytanie o to, czy i kiedy, czeka nas kolejny mega kryzys, o skali porównywalnej z tym z lat 2007 – 2009. Eksperci zgodni są co do tego, że ze względu na coraz większy udział w rynku kapitałowym obrotu w pełni zautomatyzowanego, którego cechą są przeskalowane w stosunku do wydarzeń, które je powodują, reakcje rynków, skala zaburzeń w takiej kolejnej odsłonie kryzysu będzie niewspółmiernie wyższa, niż poprzednio.
Kolejnym novum, które należy mieć na uwadze, jest fakt, że jak pokazał niezbicie rok 2018, reakcje rynku powiązane są w coraz mniejszym stopniu z analizą fundamentalną i tym, jak poszczególne kraje radzą sobie gospodarczo, a w coraz większym stopniu reagują na wydarzenia geopolityczne. Ryzyko wojny handlowej między Stanami Zjednoczonymi, a Chinami, nieodpowiedzialne zobowiązania wyborcze rządzącej we Włoszech koalicji, związane z nimi plany budżetowe i ich wpływ na relacje z Unią Europejską, Brexit, eskalacja agresji Rosji w stosunku do Ukrainy, programy nuklearne Iranu i Północnej Korei i ich wpływ na relacje tych krajów z resztą świata, przede wszystkim zaś ze Stanami Zjednoczonymi – to kluczowe tematy, które w roku ubiegłym destabilizowały rynki kapitałowe. I to wbrew logice płynącej z analizy fundamentalnej – przecież większość regionów świata odnotowała w ubiegłym roku bardzo zdrowy wzrost!
Z dzisiejszej perspektywy wydaje się, że w 2019 roku tematy te pozostaną aktualne, a związany z nimi poziom nerwowości osiągnie jeszcze większą skalę, a co za tym idzie można oczekiwać jeszcze większych reakcji rynków. Uczestnicy Forum postarają się odpowiedzieć na pytania, czy istnieje szansa na obniżenie tych niepokojów poprzez zwiększony kontakt pomiędzy liderami poszczególnych krajów. Dla wszystkich jest chyba bowiem oczywiste, że dekoniunktura na rynkach nie służy nikomu.
Tradycyjnie już uczestnicy Forum pochylą się nad kluczowymi ryzykami, przed którymi stoi nasza planeta. Wśród 10 najistotniejszych ryzyk w horyzoncie kolejnych 10 lat, zarówno pod względem istotności, jak i prawdopodobieństwa ich realizacji, prawie wszystkie zawarte w tegorocznym raporcie przygotowanym na potrzeby Forum to ryzyka związane z wpływem człowieka na środowisko oraz z nowymi technologiami.
Ryzyka, przed którymi ludzkość dotąd nie stanęła
Ryzyka związane z nowymi technologiami to nie tylko coraz bardziej prominentnie pojawiające się w naszej zbiorowej świadomości cyberataki. To również, jeśli nie przede wszystkim, coraz większa przepaść tworząca się pomiędzy zaawansowaniem technologicznym, a środowiskiem regulacyjnym, czy etyką. Postępy w biotechnologii, zacierające się linie rozdzielające technologie i człowieka tworzą ryzyka, przed którymi ludzkość dotąd nie stanęła. Przykładem tej przepaści jest niewątpliwie Cambridge Analytica i ujawnione w trakcie ubiegłego roku fakty, dotyczące wpływu tej firmy, wykorzystującej najnowsze technologie, na wynik wyborów w Stanach Zjednoczonych, czy na referendum dotyczące Brexitu.
Podczas gdy można mieć przynajmniej cień nadziei, że w najbliższych latach człowiek dokona skokowego postępu w adresowaniu ryzyk, związanych z technologiami, kwestia wpływu człowieka na środowisko jest sprawą znacznie trudniejszą. Eksploatacja zasobów naszej planety i związane z nią ocieplenie klimatu, mają niestety charakter nieodwracalny. Trudno będzie, w momencie, gdy uzmysłowimy sobie wpływ, jaki zmiany te będą miały na nasze codzienne życie, cofnąć zegary. Uczestnicy Forum zastanawiać się będą, jak i w poprzednich latach, w jaki sposób zmienić nasz sposób funkcjonowania, oraz sposób w jaki zagrożenia te powinny być komunikowane, aby zahamować negatywny wpływ. Biorąc pod uwagę, jak prominentnie ryzyka te figurują w tegorocznym raporcie Forum, aż dziw, że tematy te zasadniczo nie pojawiają się w debacie publicznej naszego kraju.
Trzecią bardzo istotną grupą zagadnień, która pojawi się w debatach Forum będzie tzw. Czwarta Rewolucja Przemysłowa – czyli, inaczej ujmując, konwergencja świata cyfrowego i „realu”. Podczas, gdy dwie pierwsze rewolucje przemysłowe związane były wyłącznie z ciężkim przemysłem i zasobami, trzecia zaś dotyczyła komputeryzacji i komunikacji, ta obecnie trwająca to rewolucja oparta wyłącznie na wiedzy. W tzw. Globalizacji 4.0, noszącej znamiona geopolitycznego wyścigu, którego sukces mierzy się liczbą zarejestrowanych patentów, a który zdefiniuje światową dominację za kilkanaście lat, wygrywają zdecydowanie Chiny i Stany Zjednoczone.
Pięta achillesowa Polski
Warto wspomnieć, że w 2017 roku Chiny zarejestrowały dwa razy więcej patentów niż Stany Zjednoczone, a aż ponad 8 razy więcej, niż Europa. Między dwoma potentatami, a Europą, znajdują się Japonia i Republika Korei. Na tle Europy Polska wypada niestety jeszcze słabiej. Ilość patentów zarejestrowanych przez polskie podmioty w Europejskim Urzędzie Patentowym była około 50 razy mniejsza, niż w przypadku Niemiec. Tak więc, w globalnym wyścigu znajdujemy się na bardzo niekorzystnej pozycji. Pewną wątpliwą pociechą może być fakt, że inne post-komunistyczne kraje wypadły jeszcze słabiej. Technologie, o które oparta jest Globalizacja 4.0 to przede wszystkim AI (sztuczna inteligencja)/machine learning, chmura, blockchain, druk 3D, internet rzeczy, czy technologie kwantowe.
Istotnym jej elementem jest również zmiana paradygmatu z własności środków produkcji na wykorzystywanie zasobów dostępnych na rynku, niekoniecznie jednak będących własnością. Aby taką sieć kooperujących ze sobą podmiotów zbudować potrzebny jest wysoki kapitał społeczny. Ten, jak wiemy, jest piętą achillesową Polski. Istotną rolę substytutu kapitału społecznego w budowaniu zaufania pomiędzy nieznanymi sobie bliżej podmiotami może odegrać blockchain.
Globalizacja 4.0 to jednak nie wyłącznie cyfrowa inteligencja i technologie. To również kwestie regulacji w nowym, opartym o nowe technologie świecie, a także nowe standardy etyki w odniesieniu do technologii i innowacji, oraz, umożliwiający je, kontakt między światowymi przywódcami. To przede wszystkim te aspekty omawiać będą uczestnicy Forum. Niewątpliwie istotnym elementem będzie również kwestia edukacji, która niezbędna będzie, aby odegrać maksymalnie istotną rolę w nowym świecie. Warto w tym kontekście wspomnieć, że według ekspertów 65% dzieci wchodzących obecnie w wiek szkolny wykonywać będzie nieistniejące w dniu dzisiejszym zawody.
Wieje nostalgią
W coraz bardziej złożonym świecie łatwo zauważyć na każdym kroku nostalgię za przeszłością. Ludzie tęsknią do prostych rozwiązań i podświadomie chcieliby móc cofnąć zegary do czasów, gdy życie było prostsze. Takie rozwiązania oferują, czy raczej pozornie oferują, dzisiejsi populiści. Problem w tym, że wspomnianych powyżej globalnych wyzwań nie da się zaadresować przy pomocy lokalnych rozwiązań. Słabnące więzy między krajami i rosnący protekcjonizm to rozwiązania dokładnie odwrotne, niż wymagane przez obecne czasy.
O autorze:
Mariusz Grendowicz, wieloletni prezes i członek zarządów banków w Polsce i za granicą. Obecnie członek rad nadzorczych i doradczych instytucji finansowych oraz spółek technologicznych.
Śródtytuły pochodzą od redakcji