Badania medycyny pracy - czy wszyscy pracownicy muszą je wykonać?

Badania medycyny pracy podzielone są na trzy grupy badań. Pierwsze z nich to badania wstępne, które zgodnie z Kodeksem pracy wykonują:

• osoby nowozatrudnione do pracy,
• pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy,
• inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe. 

Badania okresowe medycyny pracy to kolejny rodzaj badań, których częstotliwość i zakres reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 roku. Rozporządzenie określa, że powinny być one przeprowadzane nie częściej niż raz w roku i nie rzadziej niż co pięć lat. Lekarz medycyny pracy może dodatkowo poszerzyć zakres badań lub wyznaczyć krótszy termin następnego badania okresowego w zależności od stanu zdrowia pracownika i warunków pracy. 

Ostatnią grupą badań medycyny pracy są badania kontrolne, którym podlegają pracownicy pozostający niezdolni do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni. W uproszczeniu są to pracownicy, którzy przebywali na zwolnieniu lekarskim dłużej niż 30 lat. Celem badań kontrolnych jest zaś sprawdzenie, czy stan zdrowia pracownika pozwala mu na ponowne podjęcie pracy na danym stanowisku. 

Warto wiedzieć, że pracownicy na umowie zlecenie i umowie B2B nie mają obowiązku poddawania się badaniom medycyny pracy. Badania te dotyczą wyłącznie osób zatrudnionych na umowę o pracę. 

To, jak przebiega wizyta u lekarza medycyny pracy, zależne będzie od indywidualnego przypadku. Najczęściej konsultacja rozpoczyna się od wywiadu lekarskiego, w którym lekarz pyta o przewlekłe choroby, przyjmowane leki, choroby, urazy, zabiegu, choroby występujące w rodzinie, nałogi. W następnej kolejności lekarz bada pacjenta i w zależności od charakteru wykonywanej pracy, może zlecić dodatkowe badania, takie jak badanie krwi, badane okulistyczne, kardiologiczne, laryngologiczne i wiele innych.

Na tej podstawie lekarz medycyny pracy ocenia stan zdrowia pracownika pod kątem zajmowanego przez niego stanowiska i jednocześnie określa jaki wpływ na jego zdrowie będą miały warunki pracy. Ostatnim etapem badania jest z kolei wystawienie orzeczenia lekarskiego o istnieniu lub niewystępowaniu przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku. Wszystkie orzeczenia zaś przechowywane są w aktach pracowników.

Nie każdy pracownik będzie jednak podlegał badaniom wstępnym. Zgodnie z Kodeksem pracy wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby, które:

• przyjmowane są do pracy ponownie u danego pracodawcy na to samo stanowisku lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzednich umowy o pracę z tym pracodawcą,
• osoby przyjmowanej do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki występujące u poprzedniego pracodawcy odpowiadają warunkom występującym na stanowisku pracy, na które przyjmowany jest pracownik.

W drugim przypadku pracodawca powinien zażądać od pracownika aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy oraz skierowania na badania będącego podstawą wydania tego orzeczenia.

Skierowania na badania medycyny pracy, zarówno wstępne, okresowe, jak i kontrolne, co do zasady wystawiane są przez pracodawcę. Na skierowaniu powinny znaleźć się informacje, takie jak:

• dane pracownika,
• opis stanowiska i wynikających z niego ewentualnych zagrożeń,
• rodzaj badania, jakie ma zostać wykonane,
• aktualne wyniki badań i pomiary czynników szkodliwych występujących na danym stanowisku,
• pieczątka pracodawcy.

Ile ważne jest skierowanie na badania medycyny pracy? Przepisy nie określają, jaki termin ważności ma skierowanie na badania medycyny pracy, dlatego też może być ono wystawione zarówno miesiąc przed upływem terminu ważności poprzednich badań, jak i 6 miesięcy wcześniej. Trzeba jednak pamiętać o tym, że po upływie ważności poprzednich badań, pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy.

Co jeśli pracownik jest na zwolnieniu lekarskim, a pracodawca wymaga, aby poddał w tym samym czasie badaniom medycyny pracy? Zgodnie z prawem pracodawca nie może żądać od pracownika wykonania badań lekarskich w trakcie trwania zwolnienia. W takim przypadku należy więc zwrócić się do pracodawcy z prośbą o wystawienie skierowania z nowym terminem.

Stosownie do treści Kodeksu pracy obowiązkiem każdego pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa oraz higieny pracy. Dotyczy to również badań medycyny pracy. W związku z tym, jeżeli pracownik odmawia udziału w badaniach, pracodawca nie może dopuścić go do pracy bez ważnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.

Warto również wiedzieć, że okresowe i kontrolne badania medycyny pracy powinny być przeprowadzane w godzinach pracy. Pracownik w takim przypadku zachowuje również prawo do wynagrodzenia. Ponadto, jeśli badanie wymaga przejazdu, koszty transportu pokrywa pracodawca. 

Jeżeli pracodawca dopuści do pracy pracownika bez ważnych badań lekarskich, narusza on wówczas przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, dlatego też może on podlegać karze grzywny w wysokości od 10 tys. zł do 30 tys. zł.