Czym jest wykluczenie zawodowe?
Co to oznacza? Czym jest wykluczenie zawodowe? Definicja wskazuje, że jest ono częścią wykluczenia społecznego, rozumianego jako stan, w którym jednostka lub cała grupa społeczna, która jest częścią wspólnoty, nie może uczestniczyć w pełni w ważnych dziedzinach jej życia. Wykluczenie zawodowe jest jednym z istniejących wymiarów wykluczenia społecznego i odnosi się do wspólnoty tworzonej przez pracowników. Występuje na gruncie rynku pracy. To sytuacja, w której jednostka lub grupa nie może uczestniczyć lub nie jest uznawana za pełnego i równego uczestnika rynku.
Z badań Instytutu LB Medical prowadzonych przez agencję badawczą SW Research jesienią 2020 roku wynika, że ryzyko wykluczenia zawodowego jest najwyższe w przypadku osób w wieku powyżej 45 lat. Kolejne grupy, które są na nie narażone to:
- osoby z niepełnosprawnością,
- kobiety,
- osoby homoseksualne.
Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności z 2023 roku pokazało, że w Polsce żyje 5,5 mln osób z niepełnosprawnością, najczęściej są to osoby z uszkodzeniem narządów ruchu. Współczynnik aktywności zawodowej niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym wrastał w ostatnich latach i wynosił w 2022 roku około 28 proc. Strategia na rzecz takich osób z 2022 roku zakłada, że do 2030 roku wskaźnik ich zatrudnienia wzrośnie do 40 proc. Wśród najczęściej wymienianych barier na drodze do sukcesu zawodowego osób niepełnosprawnych wymieniane są:
- obawa przed niepełnosprawnością psychiczną i fizyczną zatrudniających i współpracowników,
- brak wiedzy dotyczącej możliwości zatrudnienia osób niepełnosprawnych;
- dostrzeganie stereotypowych problemów przy zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością,
- brak odpowiednich stanowisk pracy dla niepełnosprawnych;
- brak technicznych możliwości zatrudnienia pracowników niepełnosprawnych, związanych z istnieniem barier architektonicznych w budynkach zakładu pracy,
- kłopotliwe prawodawstwo i szybko zmieniające się przepisy,
- wygórowane oczekiwania pracodawców względem pracowników z niepełnosprawnościami,
- przekonanie o tym, że niepełnosprawni są pracownikami o niskich kompetencjach zawodowych.
Raport Hays "Kobiety na rynku pracy 2021" potwierdza, że istnieje wykluczenie zawodowe pań, ale w ostatnich latach zaczyna się to zmieniać. Około 45 proc. kobiet, które wzięły udział w badaniu Hays, potwierdziło, że polski rynek pracy staje się miejscem coraz bardziej dostępnym i przyjaznym dla nich. Co ciekawe, potwierdza to także około 92 proc. mężczyzn.
Co druga respondentka w prezentowanym badaniu powiedziała, że spotyka na swojej zawodowej drodze pewne bariery. Wśród nich najczęściej wymienia się:
- zakładanie mniejszej dyspozycyjności kobiet przez pracodawców – 48 proc. wskazań,
- kierowanie się przez zatrudniających stereotypami w decyzjach o zatrudnieniu lub awansie – 47 proc.,
- faworyzowanie mężczyzn – 46 proc.,
- brak zaufania do kwalifikacji pań – 39 proc.,
- szklany sufit (niewidzialna bariera) – 35 proc.,
- obawa firmy przed zatrudnieniem kobiety – 34 proc.,
- brak wsparcia przy budowaniu autorytetu – 32 proc.,
- niechęć zarządu i przełożonych do kobiet – 30 proc.,
- brak wsparcia ze strony innych kobiet – 26 proc.,
- trudność przebicia się w branży – 26 proc.
W Polsce występuje wysoki poziom zachowań homofobicznych. Pomimo że Polacy postrzegają siebie jako naród otwarty i tolerancyjny, to osoby o odmiennej orientacji seksualnej są w wysokim stopniu narażone na wykluczenie społeczne, a co za tym idzie – również zawodowe.
Jak przeciwdziałać wykluczeniu zawodowemu?
Dla aktywizacji zawodowej w szczególności osób długotrwale bezrobotnych, pozostających bez pracy w związku z istniejącymi barierami w drodze do sukcesu zawodowego, trzeba stworzyć system zachęt, głównie dla przedsiębiorców. Potrzebna jest zmiana myślenia, w szczególności o osobach młodych, kobietach, niepełnosprawnych i homoseksualistach oraz osobach starszych. Te właśnie grupy najczęściej doświadczają zjawiska wykluczenia zawodowego.
Jakie są sposoby przeciwdziałania takim sytuacjom? Wśród nich należy wymienić:
- zachęty finansowe do zatrudniania konkretnych grup osób, np. dopłaty z PFRON do zatrudniania osób niepełnosprawnych,
- dotacje dla utworzenia stanowiska pracy z urzędów,
- dotacje na zatrudnienie osób zagrożonych wykluczeniem zawodowym,
- propagowanie idei tworzenia mocno zróżnicowanych zespołów pracowniczych, które mogą być bardziej kreatywne i efektywne w działaniu,
- organizowanie szkoleń i kursów dla osób zagrożonych wykluczeniem zawodowym,
- realna pomoc przy aktywizacji zawodowej z urzędu pracy, ośrodków pomocy społecznej czy z centrum integracji społecznej.
To tylko jedne z licznych możliwych form aktywizacji zawodowej osób zagrożonych wykluczeniem z rynku pracy.