Budowa CPK za miliardy. NIK nie ma wątpliwości: termin 2027 r. jest zagrożony

Jeszcze kilka tygodni temu wiceminister Marcin Horała zapewniał, że 2027 r. to aktualny termin w kontekście budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego. Przekonywał, że właśnie wtedy mają zakończyć się prace budowlane, jednak nie jest pewne, że wtedy też odleci pierwszy komercyjny rejs.

- Tak, zakończenie budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego to 2027 r. Jednak loty komercyjne to decyzja handlowa linii lotniczej. Historia uczy, że niekoniecznie liniom lotniczym opłaca się oferować nową siatkę połączeń w listopadzie czy grudniu - stwierdził Horała w połowie grudnia.

Teraz Najwyższa Izba Kontroli podaje ten termin w wątpliwość.

NIK wskazuje, że przy tym tempie prac zakończenie budowy lotniska do końca 2027 roku jest zagrożone. W dodatku: nadal nie wiadomo ile dokładnie będzie kosztować CPK, ani skąd będą pochodzić pieniądze na ten projekt - czytamy w komunikacie.

Izba skontrolowała, czy stan przygotowania do budowy Centralnego Portu Komunikacyjnego, którym kierował pełnomocnik rządu ds. CPK przy pomocy spółki celowej, był zgodny z założeniami.

"Harmonogram realizacji CPK miał ogólnikowy charakter i wskazywał niemożliwe do dotrzymania terminy realizacji poszczególnych zadań" - czytamy w komunikacie NIK.

Stąd opóźnienie niemal już na starcie, kiedy to zakładano wejście w życie specustawy do końca 2017 r., czyli w ciągu dwóch miesięcy od przyjęcia koncepcji CPK. Tak się nie stało.

NIK wskazuje, że przedłużające się prace dotyczyły lat 2020-2023. "Dokumentem wykonawczym do Programu będzie Dokument Wdrażający, który ma zawierać w szczególności harmonogramy realizacji oraz budżety poszczególnych przedsięwzięć. Dokument ten nie został jednak dotychczas przyjęty. W efekcie brak jest pełnego harmonogramu rzeczowo-finansowego Programu CPK" - czytamy.

Izba wskazuje też, że dotychczas nie sporządzono studium wykonalności dla całego programu budowy CPK. "Najkrócej mówiąc, do zakończenia kontroli, nie było wiadomo, jakie będą źródła finansowania wszystkich przedsięwzięć związanych z budową Centralnego Portu Komunikacyjnego. Program wieloletni dotyczy jedynie lat 2020-2023" - napisano.

NIK przypomina, że w koncepcji CPK z 2017 r. określono, że łącznie koszty komponentu lotniczego wyniosą 16-19 mld zł, komponentu kolejowego na 8-9 mld zł, a drogowego na 1,7 mld zł. Łączny koszt przedsięwzięcia szacowano na kwotę 34,9 mld zł. W odniesieniu do komponentu kolejowego, kwota ta odnosiła się wyłącznie do etapu "0", czyli budowy liinii kolejowej Warszawa-CPK-Łódź, budowy węzła CPK oraz dworca kolejowego i łączników pomiędzy istniejącymi liniami.

W etapie rozbudowy krajowej sieci kolejowej o nowe odcinki, przewidzianym na lata 2020-2030 koszty szacowano na 35-40 mld zł.

Szacunek kosztów (w oparciu o poziom cen z 2017 r.) został wykonany na podstawie szacowania kosztów wynikających ze studium wykonalności kolei dużych prędkości Y oraz benchmarku kosztów analogicznych budowli dworcowych. Przy obecnej inflacji i wzroście kosztów pracy, a także cen materiałów budowlanych, szacunkowe koszty rozbudowy krajowej sieci kolejowej mogą już być nieaktualne - stwierdza NIK.

NIK wskazuje, że do końca 2020 r. nakłady na CPK wyniosły około 96,5 mln zł. Na tę kwotę składały się:

• koszty obsługi Pełnomocnika Rządu ds. CPK – 4,3 mln zł, czyli 68 proc. maksymalnego limitu określonego na ten okres w ustawie;
• wydatki CPK sp. z o.o. (w tym nakłady inwestycyjne) w wysokości 84,7 mln zł;
• wydatki poniesione przez PPL na analizy dotyczące CPK w wysokości 6,6 mln zł.

Zdaniem NIK nieaktualne są też prognozy ruchu lotniczego, brutalnie zweryfikowane przez kryzys spowodowany pandemią COVID-19. W 2017 r. zakładano, że w początkowym etapie działalności Centralny Port Komunikacyjny obsłuży 45 mln pasażerów rocznie, a docelowo po rozbudowach jego przepustowość może sięgnąć 100 mln pasażerów rocznie. Prognoza zakładała, że w 2027 r. Polskie Linie Lotnicze LOT na połączeniach do i z Warszawy przewiozą 19,2 mln pasażerów. Wskazywano też, że dla zapewnienia rentowności nowego lotniska narodowy przewoźnik, jego główny użytkownik, powinien przewozić co najmniej 15 mln pasażerów rocznie.

Urząd Lotnictwa Cywilnego w 2017 r. prognozował, że w 2025 r. polskie lotniska odprawią 65,3 mln pasażerów, a 10 lat później będzie to łącznie 94,5 mln podróżnych. W rekordowym 2019 r. na polskich lotniskach odprawiono 49 mln pasażerów, z czego 18,8 mln na warszawskim Lotnisku Chopina (38,5 proc. ogółu ruchu pasażerskiego w Polsce).

NIK wskazuje, że LOT przygotował aktualizację prognozy rozwoju ruchu pasażerskiego, zakładając wstrzymanie rozbudowy infrastruktury na Lotnisku Chopina i przeniesienie wszystkich operacji do CPK w IV kwartale 2027 r.

Narodowy przewoźnik obniżył prognozę rozwoju ruchu pasażerskiego o 34 proc. Planowane przewozy PLL LOT na trasach z/do Warszawy zakładały przewiezienie: w 2027 r. – 12,7 mln pasażerów, w 2028 r. – 14,5 mln, w 2029 r. – 16,6 mln, a w 2030 r. – 19,2 mln pasażerów. A to oznacza, że wg tych prognoz ruch lotniczy z Warszawy po pandemii jeszcze długo będzie się odbudowywał - czytamy w raporcie NIK.

NIK podkreśla, że również Europejska Organizacja ds. Bezpieczeństwa Żeglugi Powietrznej (Eurocontrol) i Międzynarodowe Zrzeszenie Przewoźników Powietrznych (IATA) szacują, że światowy ruch lotniczy powróci do skali z 2019 r. dopiero w 2024 r. "Należy podkreślić, że wszystkie te prognozy zostały wykonane jeszcze przed przejściem czwartej i piątej fali pandemii koronawirusa" - dodano w raporcie.

Krytyczną wartością dla projektu CPK, wskazaną w części dotyczącej analizy opłacalności komponentu lotniskowego, jest ruch pasażerski na poziomie 24,3 mln podróżnych w 2030 r.

Najwyższa Izba Kontroli zaznacza, że stwierdzone nieprawidłowości w budowie CPK, ze względu na wczesny etap inwestycji, nie wywołały dotychczas negatywnych skutków. Izba zidentyfikowała ryzyka i zagrożenia związane z jej realizacją:

• "ryzyko niezapewnienia finansowania w przyszłości części przedsięwzięć zaplanowanych w dalszych etapach inwestycji (ze względu na nieopracowanie planu finansowego Programu CPK, który wskazałby źródła finansowania wszystkich przedsięwzięć w całym okresie realizacji inwestycji);
• ryzyko nieuzasadnionego wzrostu kosztów finansowania zadań w zakresie zarządzania projektami (związane z planowaniem jednocześnie istotnego wzrostu stanu zatrudnienia w CPK sp. z o.o. oraz zatrudnienia doradcy zewnętrznego);
• wysokie prawdopodobieństwo nieukończenia budowy w wyznaczonym w Koncepcji CPK terminie, czyli do końca 2027 r. (ze względu na obecny stan zaawansowania odbiegający od wskazanych tam terminów)."

Wnioskami z kontroli NIK nie jest zaskoczony Adrian Furgalski, ekspert rynku transportowego.

NIK potwierdza to, co wszyscy wiemy, łącznie z szefostwem spółki CPK, że nie ma szans na wybudowanie lotniska do 2027 roku - komentuje prezes Zespołu Doradców Gospodarczych TOR w odpowiedzi na pytania money.pl.

Dodaje, że w materiale po kontroli są również wszystkie inne zastrzeżenia, które można zawrzeć w jednym stwierdzeniu. - Jak na tak gigantyczną inwestycję mamy do czynienia z potwornym deficytem niemalże wszystkich analiz kosztów i korzyści, harmonogramów rzeczowo-finansowych, prognoz ruchu etc. Bardzo ważny jest także apel, aby z związku z pandemią i zmianami, które zachodzą w poszczególnych segmentach ruchu lotniczego wszystko rzetelnie przeanalizować uwzględniając nową rzeczywistość - dodaje Furgalski.

- Nie spodziewałem się, że w stosunku do inwestycji, której koszt szacowany jest na ponad 100 mld zł, usłyszę takie ustalenia NIK i to na tak wczesnym etapie. Przypomnę: w koncepcji CPK nie przedstawiono pełnego uzasadnienia biznesowego, w tym harmonogramu związanego z powstawaniem kosztów. Z samej treści raportu wynika, że uzasadnienie biznesowe tworzone jest na początku projektu i stanowi podstawę decyzji o jego rozpoczęciu - mówił poseł KO Maciej Lasek podczas posiedzenia sejmowej komisji infrastruktury, na której zaprezentowano raport NIK na temat CPK.

Pytam, na jakiej podstawie podjęto decyzję o rozpoczęciu tego projektu. Harmonogram jest ogólnikowy, nie przewiduje rezerw na wypadek odwołań, a te przy każdej inwestycji infrastrukturalnej są, wydłużają realizację o kilka lat. Nie został opracowany budżet dla całego programu, czyli nie wiemy, ile ma kosztować, raczej pewne jest, że będą opóźnienia i nie wiemy, czy nam się to będzie opłacało - dodał poseł Lasek.

- To jest iluzja, jak milion samochodów [elektrycznych - red.], którą za wielkie pieniądze sprzedaje rząd PiS. To jest megalomańska inwestycja, kompletnie niepotrzebna, patrząc na to, co się dzieje na rynku lotniczym. To pomnik nieudolności władzy PiS i raport NIK dokładnie to pokazuje - stwierdził poseł Dariusz Joński.

- W pierwotnych studiach port nazywany był jako Centralny Port Lotniczy, to były badania realizowane jeszcze przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych i wykazywały, że Polska powinna taki obiekt mieć, i żeby wyprzedzić Niemcy w tym zakresie. A gdy Niemcy zaczęli taki obiekt budować, to była perspektywa, że możemy to zrealizować jeszcze szybciej. Te badania realizowano jeszcze za rządów AWS, ale potem były kontynuowane i zlecane przez kolejne rząd - przypomniał poseł PiS Włodzimierz Tomaszewski. - Tych badań bardzo dużo powstawało, ale nie było przełożenia na instytucjonalną konkretyzację - dodał.

- I teraz, kiedy ustawowo zostało to umocowane, potem powstała instytucja pod nazwą CPK, mamy rozszerzenie komponentu kolejowego w wielkiej skali, to się już dzieje, to państwo chcą chyba wracać tę inwestycję do poziomu, kiedy ciągle były zlecane studia, ale nic konkretnego się nie działo - stwierdził poseł Tomaszewski.

- Muszę przyznać, że pomimo, iż jestem parlamentarzystą z 6-letnim stażem jestem zszokowany poziomem ignorancji prezentowanym przez posłów opozycji na posiedzeniu Komisji Infrastruktury na temat CPK. Twierdzą, że raport NIK jest "szokujący" - napisał na Twitterze wiceminister Marcin Horała.

Mikołaj Wild, prezes spółki CPK i były pełnomocnik rządu ds. CPK, na Twitterze podkreśla, że "najczęściej występującym sformułowaniem było: nie stwierdzono nieprawidłowości".

Również Dominik Sipiński, analityk rynku lotniczego firmy ch-aviation i "Polityki Insight", nie jest zaskoczony wnioskami z kontroli NIK. - Raport Najwyższej Izby Kontroli na temat CPK można podsumować: "dobry pomysł, trafne założenia, słaba realizacja" i w zasadzie nie jest to żadne zaskoczenie. Audyt potwierdził powszechnie znane fakty, dotyczące opóźnień w przyjmowaniu odpowiednich programów i ustaw, a także brak szczegółowych założeń, w tym operacyjnych i finansowych - komentuje w rozmowie z money.pl.

- Raport potwierdza, że CPK w tej chwili działa, w aspekcie lotniczym, trochę dla samego działania, w oparciu o dość mgliste założenia i tym samym z trudnym do ustalenia efektem. Ale kluczowe jest to, że NIK zwraca uwagę, że dotąd w zasadzie brak dokumentów i opóźnienia nie są wielkim problemem, bo projekt dopiero rusza. Natomiast niewątpliwie należy takie analizy i aktualizacje jak najszybciej przeprowadzić, zanim wydatki zaczną sięgać naprawdę dużych kwot. Pandemia to wyzwanie, ale i okazja do mądrego przemyślenia projektu, o ile tylko CPK będzie miał odwagę polityczną przyznać, że otwarcie w 2027 r. jest nierealne i nawet niepotrzebne - dodaje Sipiński.