Całkowita niezdolność do pracy – kto otrzyma świadczenia?

Pracownik, który uległ wypadkowi lub zachorował, z czasem może doznać takiego uszczerbku na zdrowiu, że stanie się osobą całkowicie niezdolną do wykonywania zadań zawodowych. Taką niezdolność orzeka się w przypadku, gdy dana osoba utraciła ją do wykonywania jakiejkolwiek pracy, a nie tylko swoich dotychczasowych obowiązków, bowiem wtedy byłaby uznana za częściowo niezdolną do pracy zarobkowej zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami. 

Zaświadczenie o całkowitej niezdolności do pracy zgodnie z przepisami ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wydawane jest na okres nie dłuższy niż 5 lat. Wyjątkiem jest sytuacja, w której według wiedzy medycznej dana osoba nie będzie rokowała odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu. 

Osoba całkowicie niezdolna będzie kimś, kto całkowicie utracił zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu. Kto stwierdza taką niezdolność? Dokonuje tego lekarz orzecznik z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub komisja lekarska ZUS. Orzecznik ten powinien w wydawanym zaświadczeniu wskazać:

• datę powstania niezdolności do pracy,
• trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy,
• związek przyczynowy niezdolności do pracy z określonymi okolicznościami,
• ewentualną niezdolność do samodzielnej egzystencji,
• celowość przekwalifikowania zawodowego. 

Podstawowym świadczeniem, jakie może pobierać osoba całkowicie niezdolna do pracy jest renta przyznawana z tego tytułu. Świadczenie to może dostać osoba, którą uznano za całkowicie niezdolną do wykonywania pracy zarobkowej z powodu stanu zdrowia. Ponadto prawo do renty z tego tytułu przysługuje osobie ubezpieczonej, która spełni łącznie warunki:

• ma wymagany, stosowny do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy, okres składkowy i nieskładkowy;
• niezdolność do pracy powstała w okresach ściśle określonych w ustawie, np. w okresie ubezpieczenia, zatrudnienia, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, pobierania zasiłków z ubezpieczenia społecznego albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. 

Nie zawsze będzie obowiązywał wymóg powstania niezdolności do pracy w określonym ustawą emerytalną czasie. Nadal renta będzie należna osobie spełniającej warunki:

• uznanie za całkowicie niezdolną do pracy,
• spełnienie warunku posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego,
• legitymowanie się co najmniej 20-letnim w przypadku kobiet i 25-letnim w przypadku mężczyzn okresem składkowym i nieskładkowym.

Okres składkowy i nieskładkowy, jaki wymagany jest do przyznania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, jest zależny od wieku danej osoby, w jakim powstała ta niezdolność. Okres ten wynosi:

• 1 rok, o ile niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
• 2 lata, o ile niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 lat do 22 lat,
• 3 lata, o ile niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 lat do 25 lat,
• 4 lata, o ile niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 lat do 30 lat,
• 5 lat, o ile niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.

Warunek wskazujący na wymagany okres składkowy i nieskładkowy nie znajduje zastosowania w stosunku do ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy z powodu skutków wypadku w drodze do pracy lub z pracy. 

Dla ubezpieczonych, których niezdolność do pracy została uznana za trwałą, przyznawana jest renta stała. Oprócz niej przyznawana jest renta okresowa, jeśli niezdolność jest okresowa. Może to być także renta szkoleniowa, która przysługuje, jeśli spełnia się warunki do renty z tytułu niezdolności do pracy, ale orzeczono również, że celowe jest przekwalifikowanie zawodowe z uwagi na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. 

Świadczenia i związane z nimi uprawnienia dotyczące orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy przysługują osobom zatrudnionym. Należy więc być pracownikiem, by mieć szansę po orzeczeniu całkowitej niezdolności do pracy na rentę. 

Szczególnie uprawnienia przysługują przy tym osobom, które przez ostatnie 5 lat były niezdolne do pracy i uprawnione w związku z tym do renty. Jeśli zostaną poddane wówczas badaniu lekarskiemu, a brakuje im mniej niż 5 lat do osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego, to przy powtórzonym orzeczeniu o dalszej niezdolności do pracy, będą miały orzeczoną niezdolność do prac do czasu osiągnięcia rzeczonego wieku.