Co to jest arbitraż i czym się różni od mediacji?

Na wstępie warto powiedzieć, co to arbitraż. Polega on na oddaniu sprawy pod rozstrzygnięcie ze strony arbitra, inaczej sądu arbitrażowego, nazywanego również sądem polubownym. W ramach arbitrażu arbiter wysłuchuje stron sporu i rozstrzyga, która ma rację. Przyznaje ją jednej ze stron, czyli efektem jest wydanie przez wiążącego orzeczenia. 

Arbitraż zaliczany jest do metod polubownych, inaczej alternatywnych, rozwiązywania sporów. Istnieją sądy arbitrażowe, inaczej polubowne, które są sądami prywatnymi złożonymi z jednego arbitra lub kilku. Ich zadaniem jest rozpoznawanie i rozstrzyganie zgłaszanych sporów na podstawie woli stron. Strony mogą wybrać konkretnych arbitrów i sposób ich powoływania czy miejsce i czas postępowania. 

Istnieje również pojęcie arbitrażu sądowego. Co to jest? Przez sąd arbitrażowy czy też sąd polubowny należy rozumieć przewidziany przez obowiązujące prawo sposób rozstrzygania sporów. Nie jest on sądem powszechnym ani instytucją państwową. 

Zgodnie z prawem postępowanie arbitrażowe prowadzone jest w sprawach, w przypadku których przedmiot sporu przekracza 10 tys. zł oraz w sprawach o charakterze niemajątkowym. Postępowanie arbitrażowe realizowane jest na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego. Regulują je art. 1154 do 1217. Od 10 grudnia 2005 roku rozszerzono możliwość dokonywania arbitrażu w przypadku rozstrzygania wszelkich sporów majątkowych i niemajątkowych, które mogą być przedmiotem ugody sądowej, z wyjątkiem spraw o alimenty, kiedy arbitraż nie ma zastosowania. Przykłady orzecznictwa przez sądy arbitrażowe to m.in. sprawy pracownicze czy spory ze stosunku spółki. 

Bardzo istotną kwestią związaną z arbitrażem jest to, że postępowanie tego typu może być przeprowadzone wyłącznie wtedy, gdy obie strony wyrażą na to zgodę. Ma to szczególne znaczenie w przypadku rozwiązywania konfliktów gospodarczych, zwłaszcza jeśli chodzi o spory o wymiarze międzynarodowym. 

Są jednak i takie sprawy, w których możliwość postępowania arbitrażowego jest wyłączona. 

Z założenia arbitraż powinien być szybkim sposobem rozwiązywania sporów, w przeciwieństwie do długotrwałych postępowań sądowych. Zwykle trwa od kilku do kilkunastu miesięcy przy bardziej skomplikowanych sprawach. 

Arbitraż ma wiele zalet. Strony mogą uzyskać rozwiązanie sporu bez postępowania w sądzie powszechnym. Postępowanie arbitrażowe jest poufne, a jego koszty z pewnością są niższe niż w przypadku spraw sądowych. Co więcej, wyrok sądu arbitrażowego po zatwierdzeniu przez właściwy miejscowo i rzeczowo sąd powszechny zyskuje moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego.

Jednak arbitraż ma swoje słabe strony. Wśród jego wad najczęściej wymienia się:

• brak możliwości zastosowania arbitrażu w wielu sporach,
• małą liczbę sądów arbitrażowych w Polsce,
• wąskie grono doświadczonych arbitrów w Polsce,
• wąski zakres uprawnień arbitrów w porównaniu do sędziów sądów powszechnych,
• niekiedy wysokie koszty rozstrzygania sporów,
• dobrowolność wykonania wyroku arbitrażowego.

Jeśli chodzi o ostatnią ze wspominanych wad arbitrażu, to strona przegrywająca spór może odmówić wykonania wyroku arbitrażowego. To rodzi kolejne trudności. Należy bowiem, np. w sporach o zapłatę, przeprowadzić postępowanie, które pozwoli na stwierdzenie wykonalności wyroku. 

Wydawać by się mogło, że arbitraż i mediacje właściwie są tym samym – metodą wypracowania rozwiązania sporów bez udziału sądu. Jednak istnieje wiele ważnych różnic pomiędzy nimi, które zostały wskazane w poniższej tabeli:

W mediacji mediator pełni funkcję obiektywnej osoby, która skłania strony do porozumienia się. Natomiast w arbitrażu to arbiter wysłuchuje racji i argumentów stron, a następnie sam podejmuje decyzję o rozwiązaniu sporu. To najważniejsza różnica pomiędzy obiema technikami rozwiązywania problemów.

Arbiter wydaje po przeprowadzonym postępowaniu arbitrażowym wiążące orzeczenie, a w mediacjach dochodzi do porozumienia pomiędzy stronami.