W przeciwieństwie do tradycyjnej gospodarki linearnej, gdzie produkty są wytwarzane, używane, a następnie wyrzucane, GOZ promuje cykl produkcji zakładający ponowne wykorzystanie, naprawę, regenerację i recykling materiałów oraz produktów. Aby jednak było to możliwe, ważna jest zmiana percepcji i postrzeganie "odpadów" jako "surowce" w celu kreowania zasobooszczędnej gospodarki.
GOZ jest odpowiedzią na wyzwania związane z ograniczonymi zasobami naturalnymi oraz problemami środowiskowymi. Jej główne zasady obejmują projektowanie produktów dla trwałości i recyklingu, zmniejszenie zużycia zasobów, zamknięcie cyklu życia produktów oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Produkty powinny być projektowane tak, aby były trwałe, łatwe do naprawy i możliwe do recyklingu. Sama optymalizacja procesów produkcyjnych ma na celu zmniejszenie zużycia surowców, a praktyki umożliwiające ponowne wykorzystanie i recykling materiałów mają zamknąć cykl życia produktów. Przejście na energię odnawialną w procesach produkcyjnych jest kolejnym istotnym aspektem GOZ – zauważa dr inż. Krystian Szczepański, Dyrektor IOŚ-PIB.
Działania europejskie i krajowe na rzecz GOZ
Unia Europejska na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat wprowadziła szereg inicjatyw mających na celu promowanie GOZ wśród krajów członkowskich. Już w 2011 roku stworzono Plan na rzecz zasobooszczędnej Europy. W 2015 roku UE zaproponowała Circular Economy Action Plan, w którym przedstawiono zestaw propozycji legislacyjnych mających na celu zwiększenie recyklingu i ponownego użycia produktów. W planie działania określono 54 działania i cztery wnioski ustawodawcze dotyczące odpadów. Te wnioski legislacyjne zostały przedstawione przez Komisję Europejską wraz z planem działania i obejmowały cele w zakresie składowania i ponownego użycia i recyklingu, które mają zostać spełnione do roku 2030 i 2035, wraz z nowymi obowiązkami w zakresie selektywnej zbiórki tekstyliów i bioodpadów. Plan działania obejmował kilka obszarów polityki, przepływów materiałów i sektorów, a także przekrojowe środki mające na celu wsparcie tej zmiany systemowej poprzez innowacje i inwestycje. Ogłosiła także strategię sektorową dotyczącą tworzyw sztucznych. Bardzo ważnym rokiem dla GOZ w Europie był również rok 2019, w którym powołano do życiaDyrektywę o jednorazowych wyrobach plastikowych, Rozporządzenie dotyczące nawozów sztucznych oraz opracowano zasady dotyczące oznaczeń na opakowaniach produktów, wpisując całość działań w Europejski Zielony Ład. W 2020 roku wprowadzono nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy, będący jednym z głównych elementów Europejskiego Zielonego Ładu.
UE jest obecnie uznawana za lidera w kształtowaniu polityki dotyczącej gospodarki o obiegu zamkniętym na całym świecie. Według Eurostatu liczba miejsc pracy związanych z działalnością związaną z tym modelem gospodarczym wzrosła w UE o 6% w latach 2012–2016.
Polska, jako jeden z krajów członkowskich UE, podejmuje szereg działań w celu wdrożenia zasad GOZ. Mapa drogowa transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym została przyjęta przez polski rząd w 2019 roku, stając się tym samym strategicznym dokumentem, mającym na celu stworzenie warunków do wdrożenia w Polsce nowego modelu gospodarczego. Jest on niezbędny do tworzenia niskoemisyjnej, zasobooszczędnej, innowacyjnej i konkurencyjnej gospodarki kraju.
Wyzwania i Możliwości
Obecny wskaźnik cyrkularności dla wszystkich krajów objętych analizami wynosi zaledwie 7,2%[1]. Jakie mogą być tego przyczyny? Wdrożenie GOZ niesie ze sobą wiele wyzwań, takich jak wysokie koszty związane z modernizacją infrastruktury i wprowadzeniem nowych technologii, których zwrot z inwestycji jest odłożony w czasie, niedostateczne regulacje prawne wspierające ten nowy model gospodarki na poziomie krajowym oraz niska świadomość społeczna i opór wobec zmiany tradycyjnych modeli konsumpcji. Tylko w latach 2016-2021 zużyliśmy 582 mld ton materiałów, podczas gdy w całym XX wieku było to 740 mld ton. Czy to jednak oznacza, że zmiana formy rozwoju gospodarczego jest niemożliwa?
Sektory, które mają największy potencjał w zakresie gospodarki o obiegu zamkniętym to sektor budowlany, energetyczny, żywnościowy oraz transportowy, a więc obszary strategiczne dla funkcjonowania społeczeństwa. Jednocześnie GOZ oferuje liczne możliwości, takich jak tworzenie nowych miejsc pracy w sektorach recyklingu i naprawy, zwiększenie bezpieczeństwa dostaw surowców, redukcja zużycia surowców i energii prowadząca do oszczędności oraz przyczynianie się do zrównoważonego rozwoju gospodarczego i ochrony środowiska. Według szacunków firmy Deloitte, mieszkańcy Unii Europejskiej zaoszczędziliby 630 miliardów dolarów netto, czyli około 3% PKB rocznie wprowadzając GOZ – podkreśla ekspert.
Gospodarka o obiegu zamkniętym stanowi kluczowy element strategii Unii Europejskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju. Polska, jako kraj członkowski, podejmuje znaczące kroki w celu wdrożenia zasad tego modelu gospodarczego, jednakże nadal stoi przed wieloma wyzwaniami. Zrównoważony rozwój, innowacje oraz współpraca międzysektorowa są kluczowe dla skutecznego przejścia na model GOZ. Promowanie edukacji i świadomości społecznej, a także odpowiednie regulacje prawne mogą znacząco przyspieszyć ten proces.
Niniejszy materiał został opublikowany w ramach projektu pn. "Kampania informacyjno – edukacyjna dotycząca gospodarki odpadami, w kierunku Gospodarki o Obiegu Zamkniętym (GOZ)" dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Instytut Ochrony Środowiska-Państwowy Instytut Badawczy.
Materiał sponsorowany przez TOGETAIR