Konstytucja – jakie ma znaczenie i co zawiera?

Konstytucja to tak zwana ustawa zasadnicza, która została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe i przyjęta przez polski naród 25 maja 1997 roku w referendum. Wcześniej obowiązującym aktem prawnym była Mała Konstytucja z 1992 roku, wraz z utrzymanymi w mocy fragmentami konstytucji PRL, oraz ustawa o trybie uchwalenia nowej konstytucji. 

Zadaniem konstytucji jest określenie podstaw ustroju państwa. Wyznacza ona kompetencje najważniejszych organów władzy, w jednym miejscu ustalając ich wzajemne zależności. W Polsce obowiązuje przy tym ustrój demokratyczny, z trójpodziałem na:

• władzę ustawodawczą – pełnioną przez Sejm i Senat,
• władzę wykonawczą – pełnioną przez Prezydenta RP i rząd,
• władzę sądowniczą – obejmującą Sądy i Trybunały.

Konstytucja RP określa pozycję i podstawowe zasady zakresu działania samorządu terytorialnego. Nie może być zbyt często i dowolnie nowelizowana, jak ustawy, ponieważ prawa zawarte w niej powinny być względnie trwałe. 

Najważniejszą polską konstytucją była ta uchwalona 3 maja 1791 roku. Jednak po niej istniały jeszcze inne ustawy zasadnicze:

• Konstytucja Księstwa Warszawskiego z 1807 roku.
• Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku.
• Mała Konstytucja z 1919 roku.
• Konstytucja marcowa z 1921 roku.
• Konstytucja kwietniowa z 1935 roku.
• Mała Konstytucja z 1947 roku.
• Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 1952 roku.
• Mała Konstytucja z 1992 roku.

Jeszcze przed konstytucją 3 maja istniała konstytucja nihil novi z 1505 roku. Była to nieformalna ustawa zasadnicza, która dopiero później znalazła odzwierciedlenie w artykułach henrykowskich z 1573 roku. 

3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni uchwalił spisaną konstytucję, nazywaną Konstytucją 3 maja. Była to taka ustawa pierwsza w Europie i druga na świecie, zaraz po konstytucji USA. Wprowadzała dziedziczenie tronu, znosiła liberum veto i ustanawiała stały rząd, inaczej Straż Praw. Poszerzała jednocześnie prawa mieszkańców. 

Jakie elementy znajdują się w tym akcie prawnym? Konstytucja RP składa się z następujących części:

• Preambuły, czyli uroczystego wstępu, poprzedzającego część normatywną tekstu oraz katalog zasad konstytucyjnych. 
• Rozdział I – Rzeczpospolita, czyli ustalenie zasad ustroju państwowego.
• Rozdział II – Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela.
• Rozdział III – Źródła prawa.
• Rozdział IV – Sejm i Senat.
• Rozdział V – Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej.
• Rozdział VI – Rada Ministrów i administracja rządowa.
• Rozdział VII – Samorząd Terytorialny.
• Rozdział VIII – Sądy i Trybunały.
• Rozdział IX – Organy kontroli państwowej i ochrony prawa.
• Rozdział X – Finanse publiczne.
• Rozdział XI – Stany nadzwyczajne.
• Rozdział XII – Zmiana konstytucji.
• Rozdział XIII – Przepisy przejściowe i końcowe. 

Konstytucja gwarantuje obywatelom równość wobec prawa, wolność prasy i innych środków komunikacji społecznej. Daje swobodę tworzenia i funkcjonowania związków zawodowych, społeczno-zawodowych organizacji rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich oraz innych dobrowolnych organizacji społecznych i fundacji. 

Konstytucja jako ustawa zasadnicza zajmuje najwyższą pozycję w systemie legislacyjnym. To najważniejszy element prawa stanowionego, co oznacza, że ma najwyższe znaczenie ponad wszystkimi innymi aktami prawnymi czy działaniami osób zajmujących różne urzędy. Nad przestrzeganiem zapisów konstytucji czuwa władza sądownicza, w tym przede wszystkim Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu. 

Konstytucja ma najwyższą moc prawną, dlatego jest najważniejszym katalogiem praw w kraju. Wszystkie akty prawne niższego rzędu, jak ustawy i rozporządzenia, muszą być zgodne z jej zapisami. 

Wśród najważniejszych funkcji konstytucji RP należy wymienić:

• Ograniczenie władzy – władza w państwie powinna być rozdzielona zarówno w sensie funkcjonalnym, poprzez podział, jak i przestrzennym. Mamy więc władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Podział przestrzenny został dokonany przez decentralizację władzy państwowej i przekazywanie pewnych uprawnień władzom lokalnym i regionalnym. 
• Uprawomocnienie władzy – konstytucja uzasadnia i uprawomocnia władzę polityczną.
• Uporządkowanie systemu politycznego – dzięki ustawie zasadniczej został skonstruowany przejrzysty porządek całego systemu politycznego.
• Integracja wszystkich artykułów stanowiących prawo w kraju, zintegrowanie obywateli.
• Przestrzeganie praw człowieka – konstytucja uznaje, nakazuje stosowanie i respektowanie tych praw, jako że są to prawa poprzedzające konstytucję. 

Konstytucja jest aktem prawnym stanowiącym fundament funkcjonowania państwa. Odwołują się do niej organy stanowiące prawo, ale też zwykli obywatele.