Na czym polega rachunek zysków i strat?

Rachunek zysków i strat, nazywany również rachunkiem wyników, jest syntetycznym zestawieniem operacji finansowych, jakie zostały przeprowadzone w danej jednostce gospodarczej w przyjętym okresie, na ogół jednego roku. Polega na zestawieniu ze sobą przychodów pochodzących z różnych rodzajów działalności oraz powiązanych z nimi kosztów, z zastosowaniem zasady współmierności. Stanowi on integralny element każdego sprawozdania finansowego, podobnie jak bilans. 

Ustawowy obowiązek sporządzania rachunku zysków i strat ciąży na takich jednostkach jak:

• spółki handlowe osobowe i kapitałowe, w tym spółki w organizacji,
• inne osoby prawne, z wyłączeniem Skarbu Państwa,
• osoby fizyczne, spółki jawne należące do osób fizycznych, spółki partnerskie w przypadku, gdy ich przychody netto z tytułu sprzedaży w ostatnim roku obrotowym wynosiły co najmniej 1,2 mln euro,
• jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, z wyłączeniem handlowych spółek osobowych oraz spółek cywilnych,
• przedstawicielstwa i oddziały firm zagranicznych działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Kiedy przystępujesz do przygotowania rachunku zysków i strat, musisz zgromadzić wszystkie najważniejsze informacje dotyczące danego okresu działalności jednostki gospodarczej. W rachunku tym znajdzie się kilka elementów:

• poziom podstawowych informacji, gdzie wyodrębnia się przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów oraz koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów;
• poziom pozostałych operacji, uwzględniający transakcje, jakie są tylko pośrednio związane z podstawową działalnością jednostki lub z niej wynikają;
• działalność finansowa, inaczej różnica między przychodami finansowymi, w szczególności tym, które jednostka pozyskała z tytułu dywidend, odsetek, zysków ze zbycia oraz aktualizacji wartości inwestycji, a kosztami finansowymi, w szczególności z tytułu odsetek, strat ze zbycia itp.;
• wynik finansowy, czyli ta część rachunku finansowego, która obejmuje zysk lub stratę brutto. 

Jeśli przygotowujesz rachunek zysków i strat, wzór pobrany z internetu lub ustalony na gruncie prowadzonej działalności ułatwi Ci wykonanie takiego zadania. 

Najważniejszą regułą, jaką należy kierować się przy przygotowywaniu rachunku zysków i strat, jest zasada współmierności. Przekłada się ona na to, że przy obliczaniu różnicy pomiędzy wielkością przychodów i poniesionych kosztów powinieneś otrzymać dokładny obraz aktualnego wyniku finansowego uzyskanego przez podmiot gospodarczy. Rezultat ten może być zyskiem, ale i stratą brutto. Należy więc go zmodyfikować o obciążenia obowiązkowe spoczywające na danej jednostce, głównie o podatek dochodowy, by uzyskać wynik finansowy netto firmy w określonym czasie. Wszystkie koszty, jakie nie wynikają z osiągniętych przychodów w danym okresie, według zasady współmierności nie mogą być ujęte w rachunku zysków i strat. 

Bez względu na wybrany wariant przygotowania rachunku zysków i strat każdy jest sporządzany za pomocą metody drobinkowej. Polega ona na tym, że przy analizowaniu rodzaju przychodu należy odjąć od niego koszt tego samego rodzaju. 

Ważna jest także zasada memoriału dla przygotowania rachunku zysków i strat, która mówi, że w sprawozdaniach finansowych muszą być uwzględniane wszystkie operacje gospodarcze realizowane w analizowanym okresie. Nie ma znaczenia, czy zostały one już opłacone czy też nie. 

W Polsce zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy o rachunkowości rachunek zysków i strat może być przygotowywany w dwóch wersjach:

• wersji kalkulacyjnej,
• wersji porównawczej.

Jednostka gospodarcza przy sporządzaniu rachunku i strat może zdecydować, czy wykona go w wariancie kalkulacyjnym czy porównawczym. Warto wiedzieć, czym różnią się one od siebie. 

W przypadku przygotowywania rachunku zysków i strat w wariancie kalkulacyjnym należy klasyfikować koszty pod względem miejsca, w którym powstawały, bazując jednocześnie na kalkulacyjnym układzie kosztów. Wyróżnia się w nim konta nazywane:

• produkcja podstawowa – służy do rejestracji kosztów bezpośrednio związanych z procesem produkcyjnym,
• koszty wydziałowe – obejmują pośrednie koszty produkcji,
• koszty ogólnego zarządu – obrazują koszty związane z funkcjonowaniem zarządu oraz administracji przedsiębiorstwa,
• koszty sprzedaży – związane są z kosztami, jakie towarzyszą sprzedaży produktów, dystrybucji czy transportu. 

Co istotne, w wariancie kalkulacyjnym przygotowywania rachunku zysków i strat koszty wytworzenia ustalane są w oparciu o koszt własny sprzedanych produktów. Należy doliczyć do nich koszty sprzedaży i ogólnego zarządu. 

W wariancie porównawczym koszty jednostki gospodarczej, jakie powinny być wykazane w rachunku zysków i strat, klasyfikuje się względem miejsc ich rodzajów. Bazować musisz przy tym na rodzajowym układzie kosztów, gdzie tym wyróżnia się następujące konta:

• zużycie materiałów i energii,
• wynagrodzenia,
• ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
• amortyzacja,
• usługi obce,
• podatki i opłaty,
• pozostałe koszty rodzajowe.

Na podstawie przygotowanego rachunku zysków i strat możesz dowiedzieć się, jak zmienił się majątek Twojej firmy w danym czasie. Jeśli wartość tego wskaźnika jest dodatnia, oznacza to zysk, a jeśli ujemna – stratę. Możesz sprawdzić też wynik finansowy z poprzedniego roku dla porównania z bieżącymi informacjami, jakie płyną z rachunku zysków i strat.