Na czym polega restrukturyzacja przedsiębiorstw?

Utrata płynności finansowej to stresująca sytuacja dla każdego przedsiębiorcy. Jeśli stanie się on dłużnikiem niewypłacalnym lub będzie zagrożony niewypłacalnością, nie musi od razu ogłaszać upadłości. Może skorzystać z restrukturyzacji. 

Podstawą prawną do przeprowadzenia restrukturyzacji jest Prawo restrukturyzacyjne – ustawa z dnia 15 maja 2015 roku, która weszła w życie z początkiem 2016 roku. Restrukturyzacja, czy raczej postępowanie restrukturyzacyjne, jest specjalnym rodzajem postępowania cywilnego, które ma na celu uratowanie przed upadłością i bankructwem przedsiębiorcy. Może z niego skorzystać właściwie każda osoba, która prowadzi działalność gospodarczą.

W art. 3 pkt. 1 Prawa restrukturyzacyjnego wskazano cel postępowania restrukturyzacyjnego. Jest to uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika. Restrukturyzację można przeprowadzić w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Taka restrukturyzacja obejmuje ogół zbiorczych działań w sferze kapitałowej, zarządczej czy po stronie aktywów firmowych. 

Restrukturyzacja jest sposobem, aby przedsiębiorstwo mogło przetrwać mimo bieżących problemów finansowych. Dzięki temu procesowi można zwiększyć efektywność działania firmy, zoptymalizować sposób wykorzystania posiadanych przez nią zasobów, a także poprawić pozycję danego podmiotu czy też dostosować go do funkcjonowania na konkurencyjnym rynku. 

Jednym z działań, realizowanych w ramach restrukturyzacji jest poszukiwanie przyczyn bieżącej, niekorzystnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa i wyeliminowanie ich, poprawiając jednocześnie relacje z wszystkimi wierzycielami i kontrahentami. Może ono obejmować też pozyskanie dodatkowych źródeł finansowania w celu poprawy płynności finansowej. 

Dlaczego właściwie podejmowana jest restrukturyzacja przedsiębiorstwa? Istnieją cztery główne powody:

• problemy finansowe przedsiębiorstw,
• konieczność dostosowania się do zmieniającego się rynku,
• nowe technologie i innowacje,
• konkurencja na rynku.

Najczęściej chodzi jednak o problemy w sferze finansowej – długi, z którymi firma przestała sobie radzić. Jeśli nie podjęłaby wówczas działań restrukturyzacyjnych, najpewniej szybko jej majątek stałby się obiektem zainteresowania komornika. 

Kryzys finansowy jest jedną z najczęstszych przyczyn podejmowania procesu restrukturyzacji. Postępowanie tego rodzaju pozwala na uniknięcie ogłoszenia upadłości i ma na celu polepszenie sytuacji finansowej firmy. Restrukturyzacja może dotyczyć m.in. redukcji kosztów, ustalenia planu spłaty długów z wierzycielami czy znalezienia dodatkowych źródeł finansowania. 

Aby przeprowadzić restrukturyzację w celach pokonania problemów finansowych, firma musi być niewypłacalna lub zagrożona utratą wypłacalności. W Prawie restrukturyzacyjnym ustawodawca wskazał trzy warunki niewypłacalności:

• brak zdolności do regulowania regularnie swoich zobowiązań,
• pojawienie się zaległości płatniczych przekraczających trzy miesiące,
• sumę długów wyższą niż wysokość majątku spółki przez okres dłuższy niż dwa lata. 

Rynek zmienia się wraz z modyfikacją potrzeb i zainteresowań klientów. Jeśli więc firma ich traci, być może powinna przeprowadzić restrukturyzację dostosowawczą, która zmierzać będzie do poprawy jej pozycji na rynku. 

Z restrukturyzacją dostosowawczą związane są również wprowadzane na rynki nowe technologie i innowacje. Firma, chcąc być bardziej konkurencyjną w swoim segmencie, powinna uczynić wszystko, aby do takich nowinek się przygotować. 

W ramach restrukturyzacji przeprowadza się niekiedy zmiany w charakterze czy zakresie prowadzonej działalności. W rezultacie firma buduje konkurencyjność rynkową i nie dopuszcza w przyszłości do ponownego powstawania zaległości. 

Biorąc pod uwagę sfery, jakie obejmować może restrukturyzacja przedsiębiorstwa, wyróżnia się kilka jej rodzajów:

• restrukturyzacja operacyjna,
• restrukturyzacja finansowa,
• restrukturyzacja strategiczna,
• restrukturyzacja właścicielska.

W przypadku restrukturyzacji operacyjnej procedury zmian dotyczą przede wszystkim zakresu prowadzonej przez firmę podstawowej działalności gospodarczej. Dochodzi do zmiany stanu i struktury aktywów. Restrukturyzacja typu operacyjnego obejmuje 3 obszary, mianowicie: 

• Marketing – dąży do wzrostu sprzedaży przedsiębiorstwa, a więc i zwiększenia jego przychodów. Dzięki temu można umacniać pozycję rynkową poprzez prowadzenie, np. elastycznej polityki cenowej.
• Produkt – dotyczy zmian w dotychczasowej strukturze asortymentowej, która funkcjonowała w przedsiębiorstwie. Restrukturyzacja może także dotyczyć modyfikacji procesów wytwórczych, by doprowadzić do zmniejszenia ponoszonych przez firmę kosztów produkcji. 
• Zasoby – zmiany polegają na doprowadzeniu do wzrostu wydajności wykorzystywanego majątku czy zasobów ludzkich, aby odpowiadały standardom panującym na rynku. Do restrukturyzacji zasobów można zaliczyć restrukturyzację techniczną, technologiczną i dotyczącą zatrudnienia. 

W tym przypadku mamy do czynienia z działaniami dotyczącymi sfery materialnej. Dzięki niej można przeprowadzić określone procesy dla zapewnienia lub zwiększenia płynności finansowej. Dotyczy ona również planowania i zarządzania finansami przedsiębiorstwa, zwiększania jego możliwości i poprawy efektywności zasobów, jakimi dysponuje. Poprzez restrukturyzację w zakresie finansów przedsiębiorstwo może zmienić się pod względem wewnętrznym, co pozwoli na jego lepsze przystosowanie się do warunków rynkowych i umożliwi osiągnięcie sukcesu. 

W przypadku restrukturyzacji strategicznej można mówić o rozwoju przedsiębiorstwa w dłuższym czasie. Obejmuje działania w okresie od 2 do 5 lat, które mają wprowadzać szeroko pojęte zmiany jakościowe i strukturalne w restrukturyzowanym przedsiębiorstwie. Może prowadzić do zwiększenia innowacyjności technicznej, produkcyjnej i marketingowej.

Przy restrukturyzacji własnościowej właściwie działania podejmowane przez firmę sprowadzają się do prywatyzacji podmiotów państwowych. Zmienia się ich forma właścicielska. 

Restrukturyzacja firmy jest złożonym procesem, w którym krok po kroku podejmowane są kolejne działania, w celu doprowadzenia do pożądanych zmian. Składają się na nią następujące działania:

• analiza sytuacji i diagnoza problemu,
• planowanie i wyznaczanie celów,
• wdrażanie zmian,
• monitorowanie postępów i ewaluacja.

Pierwszym etapem procesu restrukturyzacji jest rozpoznanie problemu, z jakim zmaga się przedsiębiorstwo. Podmiot dokonujący restrukturyzacji musi dokonać analizy sytuacji firmy. Jest to pierwszy, przygotowawczy etap działań, obejmujący prace analityczne. Dokonywane są przy tym:

• ocena zasobów w działalności,
• ocena majątku,
• analiza rynku, na którym funkcjonuje firma,
• ocena produkcji,
• ocena sytuacji ekonomicznej,
• ocena systemu zarządzania.

Na tej podstawie przygotowany może zostać opis sytuacji firmy i wyciągnięte wnioski dotyczące możliwości i słabych stron przedsiębiorstwa, oraz istniejących w jego otoczeniu szans i zagrożeń. W konfrontacji z dalszą wizją istnienia firmy na rynku tworzony jest program restrukturyzacyjny. 

W ramach planowania i wyznaczania celów restrukturyzacji należy przygotować różne projekty:

• restrukturyzacji finansowej,
• przystosowania majątku,
• wprowadzenia nowego wyrobu,
• wdrożenia nowego systemu zarządzania,
• restrukturyzacji zatrudnienia,
• zdobywania nowych segmentów rynkowych. 

Program restrukturyzacji musi uwzględniać ogólną charakterystykę firmy, ocenę jej bieżącej pozycji oraz zdefiniowanie przyczyn obecnego kryzysu. Należy odpowiedzieć na pytanie, czy przedsiębiorstwo jest w stanie go pokonać i jak ma wyjść z problemów. Potrzebne będzie także wskazanie celów i strategii oraz planów działania w różnych perspektywach czasowych. 

Po opracowaniu programów restrukturyzacyjnych i związanych z nimi celów, pora przejść do etapu ich wdrożenia. Przy wprowadzaniu zmian w życie trzeba opracować zadania restrukturyzacyjne i przypisać je poszczególnym jednostkom. Osoba zarządzająca musi określić zakres realizacji zadań, oszacować koszty i stworzyć harmonogram realizacji prac. 

Do skutecznego zarządzania kompleksowo prowadzonego procesu restrukturyzacji potrzebne jest monitorowanie postępów w realizacji kolejnych zadań. Osoba zarządzająca może stosować system oceny zakresu i głębokości zastosowanych zmian czy też system oceny efektów restrukturyzacji. 

Choć w wielu przypadkach restrukturyzacja okazuje się koniecznością i jedyną drogą w kierunku odbudowy pozycji firmy na rynku, to wiąże się z wieloma wyzwaniami i trudnościami, do których zalicza się:

• opór pracowników,
• problemy z finansowaniem,
• ryzyko błędnych decyzji strategicznych.

Firmy stające przed koniecznością wdrożenia zmian o charakterze restrukturyzacyjnym mogą napotkać na opór pracowników. Ich osobiste przyzwyczajenia mogą wymagać modyfikacji. Część podwładnych musi zostać zwolnionych, co stanowi największy problem przy restrukturyzacji. 

Pracownicy obawiają się o swoją przyszłość i mogą odczuwać niepokój czy nawet strach przed tym co nowe w procesie restrukturyzacji. Dlatego należy ich włączyć do niego, aby mieli świadomość, co w działalności przedsiębiorstwa zostanie zmodyfikowane. To ważne, aby pracownicy byli w stanie utożsamiać się z celami restrukturyzacji. 

Kluczem do sukcesu jest znalezienie odpowiednich źródeł finansowania. Priorytetem jest odzyskanie i utrzymanie płynności firmy, ponieważ, jeśli fizycznie nie ma ona pieniędzy ani perspektyw na ich uzyskanie, to na działania restrukturyzacyjne może być już zwyczajnie za późno. Trzeba więc zaplanować źródła finansowania procesu restrukturyzacji i niezbędnej do prowadzenia w dalszym ciągu działalności operacyjnej. 

Restrukturyzacja firmy wiąże się z koniecznością podjęcia wielu decyzji, także w zakresie długofalowej działalności. Z tego względu powinny one być podparte analizami dotyczącymi silnych i słabych stron, oraz szans i zagrożeń rynkowych. Istnieje ryzyko błędnych decyzji strategicznych, ale są też metody dla jego ograniczenia, np. analiza różnych scenariuszy zdarzeń.