Podatek akcyzowy - czym jest i kiedy obowiązuje?

Podatek akcyzowy nazywany akcyzą jest podatkiem pośrednim, co oznacza, że nie jest on uiszczany bezpośrednio w urzędzie skarbowym, ale jego wartość doliczana jest przy zakupie towaru. Do oznaczenia wyrobów akcyzowych wykorzystuje się natomiast znaki akcyzy, określone przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych. 

W Polsce podatkiem akcyzowym objęte są wyroby tytoniowe, napoje alkoholowe, wyroby energetyczne, energia elektryczna oraz samochody osobowe. 

Celem wprowadzenia akcyzy przez państwo jest przede wszystkim zmniejszenie popytu na wybrane towary. Najczęściej chodzi o wyroby tytoniowe oraz napoje alkoholowe, na które akcyza sukcesywnie jest podnoszona. W efekcie wzrost cen ma zniechęcić konsumentów do kupowania i spożywania produktów szkodliwych dla ich zdrowia. Pośrednim skutkiem akcyzy jest również wzbogacenie budżetu danego państwa. 

Kto płaci akcyzę? Do odprowadzania podatku akcyzowego zobowiązani są producenci i importerzy wyrobów akcyzowych. Ustawa mówi o tym, że płatnikami akcyzy są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Obciążone podatkiem są następujące czynności:

• produkcja wyrobów akcyzowych,
• wprowadzenie wyrobów akcyzowych do składu podatkowego,
• import wyrobów akcyzowych,
• nabycie wewnątrzwspólnotowe wyrobów akcyzowych.

Obowiązek podatkowy powstanie z dniem wykonania czynności lub w momencie, gdy zaistnieje stan faktyczny opodatkowany akcyzą. Co to oznacza w praktyce? Przykładowo w przypadku importu samochodów osobowych z zagranicy obowiązek podatkowy powstanie z dniem powstania długu celnego w rozumieniu przepisów prawa celnego. 

Wysokość akcyzy i podstawę opodatkowania na dany towar określa ustawa o podatku akcyzowym. Jak wylicza się podstawę opodatkowania akcyzą?

• podstawą opodatkowania samochodów importowanych jest wartość celna powiększona o należne cło,
• w grupie wyrobów energetycznych podstawą opodatkowania może być litr gotowego wyrobu energetycznego lub jego kg, lub gigadżul wartości opałowej,
• napoje alkoholowe są opodatkowane na podstawie ich liczby hektolitrów,
• podstawa opodatkowania wyrobów tytoniowych to ich ilość wyrażana w kilogramach,
• podstawa opodatkowania energii elektrycznej wyrażona jest w megawatogodzinach.

W przypadku samochodów osobowych podstawą opodatkowania jest m.in.:

• kwota należna z tytułu sprzedaży samochodu na terytorium kraju pomniejszona o kwotę podatku VAT oraz o kwotę akcyzy należnej od tego samochodu,
• kwota, jaką podatnik jest obowiązany zapłacić za samochód osobowy - w przypadku jego nabycia wewnątrzwspólnotowego, z tym że w przypadku, o którym mowa w art. 101 ust. 2 pkt 3, podstawą opodatkowania jest średnia wartość rynkowa samochodu osobowego pomniejszona o kwotę podatku od towarów i usług oraz o kwotę akcyzy,
• wartość celna samochodu osobowego powiększona o należne cło - w przypadku importu tego samochodu, z zastrzeżeniem ust. 2-5.

Unijny system podatkowy przewiduje minimalny poziom akcyzy, niemniej jednak ostateczna wysokość ustalana jest indywidualnie w każdym państwie. Stawki akcyzowe wyrażane są w:

• kwocie na jednostkę wyrobu,
• procencie maksymalnej ceny detalicznej,
• procencie podstawy opodatkowania,
• kwocie na jednostkę wyrobu i procencie maksymalnej ceny detalicznej.

Od 1 stycznia 2022 roku weszły w życie nowe przepisy, zgodnie z którymi nastąpiło podniesienie akcyzy na alkohol. W kolejnych latach planowane są również sukcesywne podwyżki. Stawki akcyzy na napoje alkoholowe wynoszą:

• na alkohol etylowy 6 903 zł na 1 hl 100% vol.,
• na piwo 9,43 zł od 1 hektolitra za każdy stopień Plato gotowego wyrobu,
• na wino 191 zł na 1 hl gotowego wyrobu.

W 2022 roku akcyza na papierosy wynosi 228,10 zł za każde 1 000 sztuk i 32,05% maksymalnej ceny detalicznej. Na tytoń do palenia 155,79 zł za każdy kg i 32,05 proc. maksymalnej ceny detalicznej. Natomiast na cygara i cygaretki 433 zł za każdy kg. W kolejnych latach także przewidywane są podwyżki, które zdaniem państwa mają za zadanie zniechęcić Polaków do palenia papierosów. 

W grudniu 2021 roku Sejm uchwalił ustawę, której celem było obniżenie akcyzy na prąd oraz na paliwa. Początkowo obniżka miała obowiązywać od 1 stycznia 2022 roku do 31 maja 2022 roku. Została jednak wydłużona do końca lipca 2022 roku. Ustawa ta zwalnia z akcyzy energię elektryczną sprzedawaną gospodarstwom domowym. W przypadku firm podatek akcyzowy został obniżony z 5 zł za MWh prądu do 4,6 zł.  

Obrót węglem na cele opałowe jest zwolniony z akcyzy, niemniej jednak warunkiem zwolnienia jest każdorazowo złożenie oświadczenia o przeznaczeniu węgla na cele uprawniające do zwolnienia z podatku akcyzowego.

Akcyza na samochody osobowe wyliczana jest w zależności od pojemności silnika. Do 2000 m3 akcyza wynosi 3,1 proc. wartości rynkowej samochodu z systemu Eurotax. Z kolei pojemność silnika powyżej 2000 cm3 objęta jest akcyzą w wysokości 18,6 proc. wartości rynkowej samochodu z systemu Eurotax.