Według Banku Światowego w 2022 r. PKB Kazachstanu wyniósł 220,6 mld USD. W związku z tym prezydent stawia przed sobą ambitne wyzwanie, jakim jest ponad dwukrotne zwiększenie PKB. Sektor naftowy, przy utrzymujących się korzystnych warunkach rynkowych, będzie w stanie tylko częściowo przyczynić się do tego wzrostu. W rezultacie realizacja tych celów będzie trudna bez zdywersyfikowanej produkcji towarów i usług oraz silnego sektora średnich przedsiębiorstw.
Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP), ze względu na ich wysoką zdolność adaptacyjną i efektywność decyzyjną, służą jako siła napędowa w rozwoju konkurencyjnych - w tym nowych - gałęzi przemysłu dla gospodarki danego kraju. Co więcej, konkurencyjny sektor małych i średnich przedsiębiorstw stanowi podstawę stabilnej klasy średniej, która znacząco wpływa zarówno na nastroje polityczne, jak i konsumenckie społeczeństwa.
Obecnie sektor MŚP w Kazachstanie nadal wykazuje stały wzrost. Spośród dwóch milionów podmiotów, większość stanowią mikro i małe przedsiębiorstwa, a ponad połowa z nich to indywidualni przedsiębiorcy, którzy działają w ramach uproszczonego systemu podatkowego i zatrudniają mniej niż dziesięć osób. Sektor boryka się z wyzwaniami, takimi jak niska wydajność pracy i koncentracja głównie na handlu hurtowym i detalicznym, co skutkuje produkcją towarów niepodlegających wymianie handlowej i wynikającym z tego naciskiem na rynek krajowy. Biorąc pod uwagę wielkość i unikalne cechy rynku krajowego, cele dla MŚP w Kazachstanie powinny idealnie obejmować zarówno eksport, jak i wzrost jakościowy.
Co zatem ogranicza rozwój prywatnej przedsiębiorczości opartej na zasadach rynkowych w tym kraju i jak można zmienić tę sytuację?
Przede wszystkim surowcowy charakter gospodarki nieuchronnie prowadzi do koncentracji zasobów finansowych wśród głównych graczy - firm wydobywczych i ich kontrahentów. W ramach dominującej struktury oligopolistycznej mniejszym firmom nie poświęcano należytej uwagi.
Aktywne zaangażowanie państwa w gospodarkę, często służące jako mechanizm kompensacyjny dla słabo rozwiniętego systemu rynkowego, miało dwojaki wpływ. Z jednej strony pobudziło wzrost gospodarczy, z drugiej wypaczyło istotę rynku. Ograniczenie konkurencji, zniechęcanie do prywatnej inicjatywy - zwłaszcza w sektorze finansowym - uzależnienie od pomocy państwa i mnożenie się faworyzowania to tylko kilka szkodliwych konsekwencji ciągłych zastrzyków budżetowych.
W swoim orędziu o stanie państwa prezydent zwrócił uwagę na kolejną istotną przeszkodę w rozwoju krajowej gospodarki i konkurencyjnych przedsiębiorstw. Wskazał na pilną potrzebę zwiększenia skuteczności wymiaru sprawiedliwości.
Na tym nowym etapie rozwoju najważniejsze jest zwiększenie przejrzystości organów ścigania w zakresie ochrony interesów przedsiębiorców i wzmocnienie niezależności systemu sądownictwa. Zapewnienie skutecznej ochrony własności prywatnej i praw podstawowych ma kluczowe znaczenie dla wspierania wyższego poziomu zaufania w społeczeństwie.
Pozornie abstrakcyjna koncepcja "zaufania" jest niezwykle ważna dla rozwoju gospodarczego i stanowi centralny punkt nauk ekonomicznych. Obecnie kryzys zaufania głęboko wpływa na pozornie dobrze prosperującą chińską gospodarkę. Na przykład malejące zaufanie do przyszłej stabilności gospodarczej znacząco wpłynęło na sprzedaż nieruchomości w Chinach. Duże konglomeraty budowlane są zmuszone do zaprzestania działalności, a nawet instytucje państwowe stoją przed wyzwaniami związanymi z odrodzeniem branży po kryzysie.
Jest zatem jasne, że bez zaufania do państwa, a przede wszystkim do jego instytucji chroniących prawa i interesy obywateli oraz gwarantujących ochronę własności prywatnej, ludność będzie niechętnie inwestować kapitał, w tym pożyczone fundusze, czas i energię w długoterminowe projekty. Zarówno państwo, jak i społeczeństwo muszą podjąć znaczące wysiłki, aby zapewnić realizację tego niezwykle istotnego punktu Orędzia Prezydenta.
Przemówienie Tokajewa dotyczyło również innej krytycznej kwestii związanej z naszą gospodarką - wyraźnej zależności od importu i potrzeby silniejszej dywersyfikacji. Tworzenie skutecznej polityki handlowej staje się skomplikowane, gdy regulacje są rozdzielone z podmiotem ponadnarodowym, co stanowi wieloaspektowe wyzwanie dla rządu. Sytuacja ta wymaga wyczerpującej analizy regulacji branżowych w celu zidentyfikowania zarówno potrzeb, jak i realnych możliwości ochrony krajowych producentów bez utrudniania rozwoju zdrowej konkurencji. Szczególną uwagę należy poświęcić kwestiom regulacji technicznych i standaryzacji, a także wzmocnieniu systemu certyfikacji, aby zapewnić zgodność kazachskich produktów ze standardami potencjalnie dochodowych kierunków eksportu. Takie ulepszenia niezmiennie zwiększyłyby atrakcyjność inwestycyjną naszego kraju.
Ochrona rynku ma znaczenie tylko wtedy, gdy istnieją podmioty godne takiej ochrony. Intensyfikacja udoskonalania i modernizacji kompleksu wydobywczego i metalurgicznego, poszerzenie spektrum produkcji o wysokiej wartości dodanej, ponowna ocena priorytetów produkcji roślinnej oraz stworzenie odpowiedniej infrastruktury do przechowywania i przetwarzania produktów rolnych - to wstępny wachlarz dziedzin, w których leżą potrzeby i możliwości dla przedsiębiorców. Niewątpliwie nowe innowacyjne ścieżki, w tym produkcja dóbr i usług cyfrowych, wymagają szczególnej uwagi i rozważenia.
Z kolei państwo odgrywa rolę orędownika polityki podatkowej, która jest zarówno elastyczna, jak i zachęcająca. Wymaga to kompleksowego przeglądu istniejących niezliczonych zachęt podatkowych, utrzymania i wzmocnienia najbardziej skutecznych z nich, przy jednoczesnym sformułowaniu ukierunkowanych środków dostosowanych do potrzeb szczególnie obiecujących sektorów. Przykładowo, można rozważyć wprowadzenie wakacji podatkowych dla sektorów kreatywnych i IT, ustanowienie racjonalnego systemu podatkowego, zapewnienie korzyści dla szeroko zakrojonych poszukiwań i umożliwienie odroczenia podatku od produkcji w pierwszych latach, biorąc pod uwagę inwestycje biznesowe poniesione już na etapie poszukiwań i badań terenowych.
Inwestycje w naukę i kapitał ludzki mają kluczowe znaczenie dla zwiększenia konkurencyjności krajowej gospodarki, zwłaszcza w ewoluującym krajobrazie naznaczonym zaawansowanymi technologiami cyfrowymi, sztuczną inteligencją i wirtualną rzeczywistością. W tej dziedzinie konieczne jest, aby państwo przyjęło decydującą rolę przywódczą i zainicjowało środki zachęcające sektor prywatny do udziału w odpowiednich inicjatywach. Inicjatywy państwa muszą być precyzyjne i dobrze skalibrowane, aby pobudzać innowacje i tworzyć środowisko sprzyjające rozwojowi różnych sektorów. Wieloaspektowe podejście, obejmujące zachęty podatkowe, przemyślane ramy polityczne i skupienie się na ewolucji cyfrowej, ma kluczowe znaczenie dla poruszania się po konkurencyjnych krajobrazach gospodarczych i wspierania trwałego wzrostu i rozwoju.
Autor: Ruslan Sultanov jest przewodniczącym zarządu Instytutu Badań Ekonomicznych w Kazachstanie.
Materiał sponsorowany przez Kazachstan