Zagadka rosyjskiej gospodarki rozwiązana. Tak okiwała Zachód i sankcje

Czy Rosja wciąż jest gospodarczą potęgą? To pytanie jest szczególnie zasadne w przypadającą na 24 lutego drugą rocznicę napaści na Ukrainę. Ekonomicznym skutkom wojny przyjrzał się Polski Instytut Ekonomiczny.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Jan Strzelecki w swoim artykule zauważa, że rosyjska gospodarka doświadcza paradoksalnego wzrostu - mimo wprowadzenia przez Zachód sankcji mających na celu ograniczenie dochodów z eksportu surowców energetycznych.

Z danych Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) wynika, że po spadku PKB o 2,1 proc. w 2022 roku, rosyjska gospodarka odnotowała wzrost o 2,2 proc. w roku 2023, z prognozą dalszego wzrostu o 1,1 proc. w 2024 roku.

Wzrost ten przypisywany jest zwiększonym wydatkom związanym z wojną w Ukrainie, które według raportu BOFIT, odpowiadają za 40 proc. wzrostu rosyjskiego PKB. Obecnie Moskwa przeznacza około jednej trzeciej budżetu na obronność i bezpieczeństwo, co stanowi trzykrotne zwiększenie w porównaniu z rokiem 2021.

Analiza produkcji przemysłowej w latach 2022-2023, przeprowadzona przez eksperta PIE, wskazuje na znaczący wzrost produkcji związanej z działaniami wojennymi – o około jedną trzecią w porównaniu z rokiem 2021. W tym samym czasie produkcja w innych gałęziach przemysłu zanotowała spadek o 28 proc.

Sankcje nałożone na import rosyjskich surowców energetycznych znacznie ograniczyły dochody budżetu Rosji, jednocześnie przyczyniając się do uniezależnienia Unii Europejskiej od rosyjskich dostaw. Mimo to Rosja zdołała zastąpić europejskich odbiorców innymi rynkami, głównie chińskim i indyjskim, choć zwiększyło to koszty eksportu.

Izolacja Rosji od gospodarki światowej jest widoczna w spadku udziału eksportu w PKB z 29,9 proc. w 2021 roku do 23 proc. w roku ubiegłym - czytamy w raporcie PIE.

Nie ma wątpliwości, że Moskwa płaci za inwazję cenę. Rosyjska gospodarka, znajdująca się w stagnacji od kryzysu z 2015 roku, traci na konkurencyjności i możliwościach dynamicznego wzrostu w przyszłości. Wskazują na to konkretne liczby. Wartość eksportu towarów i usług z Rosji spadła o 28 proc. w 2023 roku. Spadający eksport w połączeniu z rosnącym importem są głównymi czynnikami deprecjacji rubla w stosunku do dolara, co dodatkowo napędza inflację, osiągającą poziom 7,4 proc. według Rosstatu w 2023 roku - czytamy w raporcie PIE.

Nie ma też wątpliwości, co jest głównym motorem napędowym rosyjskich zdolności militarnych. Mimo przewagi wydatków wojennych w budżecie Rosja posiada zasoby pozwalające na ich finansowanie, głównie dzięki dochodom z eksportu ropy i gazu, a także środkom zgromadzonym w Funduszu Dobrobytu Narodowego.

Eksperci podkreślają, że gospodarka Rosji, pomimo sankcji i izolacji międzynarodowej, wykazuje zdolność do adaptacji, głównie poprzez przekierowanie handlu i zwiększenie produkcji przemysłowej związanej z działaniami wojennymi. Jednak długoterminowe perspektywy rosyjskiej gospodarki pozostają niepewne, z uwagi na trwającą stagnację, rosnącą inflację oraz spadek konkurencyjności na arenie międzynarodowej.

Tomasz Mądry w osobnym artykule analizuje skuteczność zachodnich restrykcji. W tym wypadku Rosja wykazała zdolność do adaptacji i przeorganizowania swoich kanałów handlowych, utrzymując poziom importu na równi z rokiem 2021. Mimo wprowadzenia ograniczeń, które miały osłabić rosyjską gospodarkę przez izolację od handlu z Unią Europejską i Stanami Zjednoczonymi, dane Międzynarodowego Funduszu Walutowego wskazują na 12-procentowy wzrost importu rosyjskiego w ujęciu rocznym, osiągając wartość około 285 miliardów USD.

Jak zauważa autor analizy, rosyjska reakcja na sankcje objawia się przede wszystkim przeniesieniem handlu z Europy do Azji, gdzie głównymi partnerami stają się Chiny, Turcja i Kazachstan. Import z Chin osiągnął rekordową wartość prawie 30 miliardów USD w II kwartale 2023 roku, co stanowi prawie podwojenie w porównaniu do analogicznego okresu w 2021 roku. Eksport z Turcji i Kazachstanu do Rosji wzrósł odpowiednio o 150 proc. i 200 proc., co podkreśla zmianę w kierunkach handlowych Rosji i stanowi dowód na efektywność strategii omijania sankcji.

PIE podkreśla też, że Rosja wykorzystuje również innowacyjne metody omijania sankcji handlowych, w tym reeksport przez kraje trzecie. Firmy z Europy i Stanów Zjednoczonych eksportują swoje produkty do krajów Wspólnoty Niepodległych Państw, takich jak Kirgistan, Armenia i Kazachstan, skąd towary te trafiają do Rosji. To zjawisko znacząco zwiększyło średni miesięczny eksport do Kirgistanu, z Polski wzrastając nawet o 1800 proc., z Niemiec o 1200 proc., a z Rosji o 870 proc. pod koniec 2023 roku.