Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie i spadkobranie

W standardowym małżeństwie wskutek zawarcia związku w urzędzie stanu cywilnego powstaje ustrój majątkowej wspólności ustawowej. Ma to istotne znaczenie dla kwestii związanych z dziedziczeniem. Przedmioty i prawa majątkowe, jakie zostaną nabyte w drodze dziedziczenia, wchodzą w skład majątku osobistego danego spadkobiercy. Nie zależy to od tego, czy posiada on majątek wspólny ze małżonkiem, czy też obowiązuje rozdzielność majątkowa, a dziedziczenie następuje w ramach takiego ustroju majątkowego. 

Jeśli w danym małżeństwie nie ma rozdzielności majątkowej, to nabycie spadku przez jednego małżonka powoduje, że i tak nie wejdzie on do majątku wspólnego. Jedynie spadkodawca może wyrazić inną wolę w tym zakresie, w ramach testamentu. 

Śmierć jednego z małżonków w przypadku trwania pomiędzy nimi wspólności majątkowej małżeńskiej spowoduje, że majątek wspólny z mocy samego prawa ustaje. Dochodzi do powstania wspólności udziałowej. Powoduje to, że wspólny dotychczas majątek nie przypada w całości żyjącemu małżonkowi, ale jest tak, że połowa trafi do niego, a druga będzie podlegać dziedziczeniu. Zmienić to może testament, który sporządzić powinien osobno każdy z małżonków, jeśli chce, by cały udział w majątku wspólnym po jego śmierci przypadł współmałżonkowi. 

Wspólność nie jest jedyną możliwością dla małżonków w trakcie trwania takiego związku. Można bowiem podpisać intercyzę ustanawiającą rozdzielność majątkową. W takim wypadku małżonkowie będą mieli majątki osobiste, zachowają więc względem siebie odrębność majątkową. Oznaczać to będzie, że nie tylko majątek uzyskany przed zawarciem związku, ale również uzyskany już w jego trakcie, pozostaje własnością wyłącznie męża lub żony – w zależności od tego, kto przyczynił się do jego zdobycia. 

O ile w trakcie trwania małżeństwa rozdzielność ma wpływ na stosunki majątkowe małżonków, o tyle nie ma wpływu na prawo do dziedziczenia. Nie ogranicza ona tego prawa w przypadku śmierci żony czy męża. 

Jeśli pomiędzy małżonkami panowała rozdzielność majątkowa, a dziedziczenie dotyczy sytuacji po śmierci jednego z nich, to w takim przypadku w pierwszej kolejności w sprawie spadkowej będzie brany pod uwagę testament. W świetle prawa ważne jest wypełnienie woli zmarłego wyrażonej w tym dokumencie. 

Zdarza się, że z różnych powodów spadkodawca nie pozostawia po sobie testamentu. Wtedy dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Małżonek wraz z dziećmi spadkodawcy dziedziczą w pierwszej kolejności, w częściach równych. Część spadku, jaka przypadnie małżonkowi, nie może być mniejsza niż 25 proc. całości. 

Gdyby zmarły małżonek nie miał dzieci, do spadku oprócz drugiego współmałżonka powoływani są rodzice spadkodawcy, którym przypada udział w wysokości 25 proc. całości spadku. Jak widać, rozdzielność majątkowa w trakcie trwania małżeństwa nie powoduje, że pozostający przy życiu małżonek nie dziedziczy. 

W przypadku rozdzielności majątkowej przy dziedziczeniu po śmierci współmałżonka intercyza, jak już powiedzieliśmy, nie ma większego znaczenia. Do dziedziczenia ustawowego i tak powoływany jest zgodnie z prawem pozostały przy życiu współmałżonek. 

Jednak co dzieje się, jeśli obowiązuje rozdzielność majątkowa, a dziedziczenie dotyczy innych osób, nie współmałżonka? Jeśli mąż i żona mają oddzielne majątki, a np. zmarły wujek żony zapisze jej w spadku dom, to czy mąż będzie miał do niego jakiekolwiek prawa? Przy rozdzielności nie ma majątku wspólnego, dlatego rzeczony dom będzie wchodził w skład majątku osobistego spadkobierczyni. 

Obowiązek alimentacyjny w żadnym przypadku nie podlega dziedziczeniu, ponieważ wygasa z chwilą śmierci osoby uprawnionej lub zobowiązanej. Jeśli więc ktoś płacił alimenty na dzieci z poprzedniego małżeństwa i wszedł w nowy związek, to po swojej śmierci nie przekaże w ramach dziedziczenia obowiązku alimentacyjnego swojemu partnerowi. 

Jedynie w razie alimentów wymagalnych, ale jeszcze nieuiszczonych na rzecz uprawnionych, będą się one należały od spadkobierców zobowiązanego. Są one długami spadkowymi, a rozdzielność majątkowa nie ma na to wpływu. 

Co należy w ogóle rozumieć przez pojęcie planowania spadkowego? To inaczej sukcesja. Polega ona na rozporządzaniu swoim majątkiem w sposób, który będzie całkowicie wyłączał dziedziczenie ustawowe. Jak ma się to do rozdzielności majątkowej małżonków? Czy będzie ona przy tym jakąkolwiek przeszkodą?

Planowanie spadkowe zwykle sprowadza się po prostu do spisania testamentu notarialnego, w którym można powołać do spadku wyłącznie drugiego małżonka, nawet jeśli pomiędzy małżonkami panuje rozdzielność. Taki ustrój majątkowy nie jest problematyczny przy planowaniu spadkowym. 

Bardzo często powodem zawarcia intercyzy jest chęć ochrony partnera przed długami zaciąganymi przez drugą osobę, np. w toku prowadzonej działalności gospodarczej w ryzykownej branży. Podpisanie intercyzy nie oznacza jednak, że w momencie śmierci małżonka i przyjęcia spadku pozostali przy życiu mąż czy żona nie dziedziczą długów zmarłego współmałżonka. 

Wszystko zależy od tego, czy małżonek przyjmie spadek z długami wprost. Wtedy będzie odpowiadał za zobowiązania zmarłej osoby całym swoim majątkiem. Może jednak odrzucić spadek lub przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza, co oznacza, że będzie on odpowiadał za długi wyłącznie do wartości otrzymanego spadku. Decyzję o przyjęciu wprost, odrzuceniu spadku lub przyjęciu go z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca musi podjąć w ciągu maksymalnie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiło otwarcie spadku – zwykle od chwili śmierci spadkodawcy. 

Najczęściej przy ustanowionej rozdzielności majątkowej małżonkowie mają równe udziały w nieruchomości, którą zamieszkują. Mogą w intercyzie postanowić inaczej, np. żona może zyskać 40 proc. udziału a mąż – 60 proc. Jeśli dojdzie do śmierci jednego z nich, a nie zostawi on po sobie testamentu, to połowa majątku osobistego spadkodawcy zostanie podzielona po równo względem drugiego współmałżonka i dzieci. Nie zawsze takie rozwiązanie będzie oznaczało, że wdowa czy wdowiec będą mogli pozostać w dotychczas zajmowanym lokalu. Lepiej w takiej sytuacji przygotować testamenty – żony i męża, by przekazać mieszkanie sobie nawzajem na wypadek śmierci jednej z tych osób. 

Jak najbardziej, rozdzielność majątkowa ustanowiona notarialnie może być sposobem na ochronę majątku. Na przykład w sytuacji, gdy żona buduje taki majątek, pracuje i najbardziej przyczynia się do jego powstania, a mąż nie i przy tym ma obciążenie w postaci konieczności płacenia alimentów na dzieci z poprzedniego związku, rozdzielność majątkowa jest jak najbardziej zalecana. Gdyby jej nie było, a mąż by zmarł, to do spadku obejmującego majątek wspólny małżonków powołana byłaby żona i dzieci z poprzedniego małżeństwa zmarłego męża. W przypadku rozdzielności w skład takiego spadku nic by nie weszło, a żona nie musiałaby się z nikim dzielić po śmierci partnera. Dlatego w określonych przypadkach rozdzielność jest narzędziem do świadomego i korzystnego planowania spadkowego. 

Korzyścią wynikającą z rozdzielności majątkowej przy dziedziczeniu jest to, że dziedziczy się tylko majątek indywidualny zmarłego męża czy żony. Druga jego część jest chroniona prawnie i nie wchodzi w skład masy spadkowej.

Z drugiej strony, ustawowe dziedziczenie przy rozdzielności powołuje do spadku po zmarłym współmałżonku również jego bliskich – dzieci, rodziców albo nawet rodzeństwo, co może powodować pewne konflikty rodzinne na tle majątkowym. 

Czy warto ustanowić rozdzielność majątkową? Tak, ale w zależności, kto buduje majątek w małżeństwie, czy oboje małżonkowie mają równy wkład w tworzenie wspólnego gospodarstwa domowego, a przy tym ich zobowiązania finansowe są uregulowane. W planach spadkowych rozdzielczość nie musi stanowić żadnego ograniczenia, a w wielu sytuacjach okazuje się pomocna.