Spadki i darowizny - ile wynosi podatek od darowizny i jak go obliczyć

Darowizna – według artykułu 888 Kodeksu Cywilnego – oznacza umowę, w której darczyńca bezpłatnie świadczy na rzecz obdarowywanego kosztem własnego majątku. W konsekwencji darczyńca przekazuje pieniądze, rzeczy lub nieruchomości komuś innemu, dzieląc się z nim tym samym własnym majątkiem.

Jednak wbrew pozorom, darowizna to nie tylko przekazanie komuś czegoś namacalnego. W ramach darowizny można również przekazać prawo – na przykład prawo użytkowania wieczystego. Innym rodzajem darowizny jest natomiast umorzenie zobowiązań. Przykładowo, jeśli udzielamy komuś pożyczki, a po jakimś czasie zwalniamy pożyczkobiorcę od spłacania długu, to również mamy do czynienia z darowizną. Konsekwencją tego jest brak domagania się jakichkolwiek świadczeń ze strony pożyczkobiorcy przez pożyczkodawcę.

Czym zasadniczo darowizna różni się od spadku? To w dużej mierze kwestia rodzaju dokumentu sformułowanego przez osobę, która przekazuje majątek komuś innemu. Ogólna zasada jest taka, że spadek dotyczy tych dóbr, które trafiają do nowego właściciela dopiero po śmierci poprzedniego. Tymczasem darowizna zazwyczaj trafia w kolejne ręce jeszcze wtedy, gdy poprzedni właściciel żyje. Darowizna to bezpłatne przekazanie świadczenia i mówimy o niej wówczas, gdy przekazujący całkowicie dysponuje swoim majątkiem. Nie możemy natomiast przekazać czegoś, co do nas nie należy.

Darowizną nie może być też majątek nabyty w ramach innej umowy. Przykładem takiej jest testament – jeśli uzyskujemy coś na mocy testamentu osoby zmarłej, nie mamy do czynienia z darowizną, lecz właśnie ze spadkiem. Co za tym idzie, sposób opodatkowania świadczenia również jest inny. W zasadzie, już samo nazwanie dokumentu „testament” powoduje, że nie można go uważać za umowę darowizny. Nie można również zapisanych w nim zaleceń wdrożyć za życia właściciela. Jednak testament można dość łatwo odwołać jeszcze właśnie za życia właściciela, a on sam nie musi nawet podawać przyczyny cofnięcia własnych zaleceń. Tymczasem z darowizną jest trudniej – dopuszcza się jej odwołanie jedynie, gdy doszło do rażącej niewdzięczności wobec ofiarodawcy majątku.

Warto jednak wspomnieć, że nie tylko darowizna jest opodatkowana: w Polsce płacimy również inne podatki od nabycia własności – na przykład właśnie od spadku, zasiedzenia czy zachowku.

Nawet jeśli rozróżniamy już spadki i darowizny, dalej możemy mieć problem z dokładnym stwierdzeniem, jak powinno wyglądać opłacenie od nich podatku. Jak w ogóle może wyglądać darowizna? Często mamy do czynienia z przekazaniem mieszkania przez rodziców dla dzieci. Zwyczajowym przypadkiem jest też zapisanie w ramach darowizny mieszkania wnukom – przez ciągle żyjących dziadków.

Przekazując taką darowiznę, często zapisujący nieruchomość zabezpiecza się formalnie – na przykład zastrzega sobie prawo do dożywotniego korzystania z mieszkania. Umowa taka musi być koniecznie sporządzona w postaci aktu notarialnego. Obydwie strony – ofiarodawca i obdarowywany darowizną – muszą udać się do notariusza, a następnie do Urzędu Skarbowego oraz dokonać wszelkich formalności odnośnie wpisu do ksiąg wieczystych. Zapis dotyczący pozostania na miejscu lub dożywotniego prawa do lokalu nazywamy służebnością. Niejednokrotnie ratuje on sytuację ofiarodawców – osoby przepisujące mieszkanie na kogoś innego, które nie zadbały o podpisanie dokumentów związanych ze służebnością, mogą na przykład zostać eksmitowane.

Istnieje też inny rodzaj umowy, który zabezpiecza sytuację ofiarodawcy, a mianowicie – umowa dożywocia. W ramach umowy dożywocia prawa własności są przekazywane w zamian za zapewnienie utrzymania do końca życia. Co wchodzi w ramy takiego utrzymania? Są to:

- wyżywienie;
- odzienie;
- prąd;
- światło;
- miejsce do mieszkania;
- wikt i opierunek w chorobie;
- godny pogrzeb.

Umowa dożywocia nie jest rozpatrywana jako zwykła umowa darowizny. Wyklucza się zatem dany lokal z masy spadkowej. O ile więc przy zwykłej darowiźnie nowego właściciela mogłyby spotkać nieprzyjemności ze strony rodziny, w przypadku umowy dożywocia mamy transakcję wiązaną: nieruchomość zostaje przekazana nie za darmo, ale za pomoc i utrzymanie poprzedniego właściciela do końca jego życia.

Co jednak z naszymi zobowiązaniami wobec Urzędu Skarbowego? Kiedy przyjmujemy spadek lub darowiznę, zostajemy automatycznie przypisani do jednej z kilku grup podatkowych. Jakie to grupy?

- I grupa podatkowa: małżonek, wstępni i zstępni (niekiedy te rodzaje pokrewieństwa nazywane są grupą zerową); pasierbowie, ojczym, macocha, rodzeństwo, teściowie, zięciowie i synowe;
- II grupa podatkowa: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, małżonkowie rodzeństwa i pasierbów, małżonkowie rodzeństwa małżonków, oraz małżonkowie zstępnych;
- III grupa podatkowa: wszystkie pozostałe osoby.

Warto tutaj przypomnieć, że do wstępnych w rodzinie należą rodzice, dziadkowie, pradziadkowie i dalsze pokolenia, zaś do zstępnych – analogicznie dzieci, wnuki, prawnuki i dalsze pokolenia. Zstępni rodzeństwa to oczywiście bratankowie i siostrzenice. W zależności od tego do której grupy należymy, nasz podatek od darowizny będzie wahał się od 3 do 20 proc. Reguluje to ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207).

Jeśli chodzi o wysokość podatku od darowizny, to zasadniczo jego kwota wynika z wysokości samej darowizny. Dla każdej z grup różne są również kwoty wolne od podatku. Wynoszą one:

- I grupa: 9 637 zł;
- II grupa: 7 276 zł;
- III grupa: 4 902 zł.

Można więc łatwo zauważyć, że najbardziej opłacalna darowizna to ta ofiarowana nam przez członków najbliższej rodziny. Jednak tak czy inaczej, przy przekroczeniu tej kwoty, podatek należy uiścić. Jak wyglądają wyliczenia jego wartości? Tutaj również wiele zależy od grupy podatkowej. Każda z grup ma trzy progi podatkowe:

- do 10 278 zł;
- 10 278 zł do 20 556 zł;
- ponad 20 556 zł.

Po przekroczeniu kolejnych progów wzrasta kwota do opłacenia w ramach podatku od darowizny. Jednak tutaj również nie ma pełnej równości: różne grupy mają do opłacenia różne kwoty. Są to:

- I grupa – w przypadku pierwszego progu podatek wynosi 3 proc. wartości darowizny, drugiego – 5 proc., a trzeciego – 7 proc.,
- II grupa – w przypadku pierwszego progu podatek wynosi 7 proc. wartości darowizny, drugiego – 9 proc., a trzeciego – 12 proc.;
- III grupa – w przypadku pierwszego progu podatek wynosi 12 proc. wartości darowizny, drugiego – 16 proc., a trzeciego – 20 proc.

Jak widać, można zatem łatwo wyliczyć kwotę podatku na podstawie obowiązującej tabeli i stopnia pokrewieństwa z darczyńcą. O ile w przypadku najbliższej rodziny i małych kwot są to symboliczne opłaty, o tyle w przypadku osób obcych i dużego majątku (na przykład mieszkania), wysokość podatku od darowizny może stać się dosyć znacząca.

Okazuje się jednak, że są metody na to, by przyjąć darowiznę bez podatku. Spełnić jednak należy dwa podstawowe warunki. Po pierwsze, darowizna bez podatku może być przekazana jedynie przez darczyńców z pierwszej grupy podatkowej. Po drugie, darowizna ta musi zostać zgłoszona do Urzędu Skarbowego do sześciu miesięcy od jej otrzymania. Warto pamiętać o tym, by dokonać tego w odpowiednim czasie. Często zdarza się, że rodzice lub dziadkowie kupują mieszkanie dorosłym dzieciom wyjeżdżającym na studia – niezgłoszenie tego w odpowiednim czasie wiąże się nie tylko z koniecznością późniejszej opłaty regularnej, ale i z możliwością kary z powodu niedopełnienia procedur.

To tyczy się również pieniędzy, które dostajemy na przykład od rodziców czy dziadków na kupno mieszkania. Warto zwrócić tutaj uwagę, że darowizną nie jest jedynie jednorazowe przekazanie dużej kwoty pieniędzy – podatek od darowizny trzeba zapłacić także wówczas, gdy pieniądze napływają do nas w mniejszej kwotach, ale regularnie przez co najmniej pięć lat. Oczywiście nie musimy uiszczać podatku od darowizny, jeśli mieścimy się ciągle w kwocie wolnej od podatku.

Dopilnowanie tego, by w odpowiednim czasie darowizna została zgłoszona do Urzędu Skarbowego, w wielu przypadkach pozwala pozbyć się problemu z podatkiem – w końcu najczęściej otrzymujemy darowiznę od naszej najbliższej rodziny. Często zatem to nasza niefrasobliwość i nieznajomość prawa podatkowego sprowadza na nas największe kłopoty. Dokładna analiza naszego przypadku w momencie otrzymania darowizny pozwoli nam zatem uniknąć potencjalnych kłopotów. Bardzo istotne jest też, by dotrzymywać terminów – to pozwoli nam cieszyć się darowizną bez konieczności martwienia się o duże i kosztowne opłaty prawne.