Województwo może pochwalić się najwyższym w kraju udziałem powierzchni obszarów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych w powierzchni ogólnej (65%). Puszcza Jodłowa, gołoborza w Górach Świętokrzyskich, jaskinia "Raj" koło Chęcin czy wiekowy dąb "Bartek" w Zagnańsku to jedne z wielu przykładów miejsc najchętniej odwiedzanych przez turystów. W ostatnim czasie bardzo intensywnie rozwija się również w regionie agroturystyka oraz różne formy turystyki aktywnej.
Nie znaczy to oczywiście, że województwo nie mierzy się z żadnymi problemami w obszarze ochrony środowiska. Jednym z największych jest zanieczyszczenie powietrza – głównie za sprawą tzw. niskiej emisji z gospodarstw domowych, gdzie w starych piecach spalane jest paliwo złej jakości. To głównie domowe "kopciuchy" odpowiadają za 59% emisji pyłu zawieszonego PM10, blisko 78% emisji pyłu PM 2,5 oraz aż ponad 92% emisji benzo(a)pirenu (dane za "Stan środowiska w województwie świętokrzyskim. Raport 2020", GIOŚ). Szczególnie w okresie grzewczym, przy niskich temperaturach i bezwietrznej pogodzie, zanieczyszczenia koncentrują się w przyziemnych warstwach atmosfery. Stolica województwa, Kielce, to 13 najbardziej zanieczyszczone smogiem miasto w Polsce. Sektor przemysłowy jest z kolei istotnym źródłem emisji zanieczyszczeń gazowych. Pochodzi z niego 61,4% ogólnej emisji tlenków siarki (SOX) oraz 48,2% emisji tlenków azotu (NOX) w województwie. Do największych emitorów punktowych należą przede wszystkim Elektrownia w Połańcu, Elektrociepłownia w Kielcach oraz cementownie w Małogoszczu, Nowinach i Ożarowie.
Czyste powietrze dla wszystkich
Poprawa jakości powietrza poprzez ograniczanie emisji (zwłaszcza tych generowanych przez "kopciuchy" w gospodarstwach domowych) w połączeniu z odpowiednim planowaniem przestrzennym i edukacją ekologiczną jest więc priorytetowym zdaniem dla regionu świętokrzyskiego. Wielki nacisk kładziony jest również na propagowanie i upowszechnianie nowoczesnych technologii w zakresie odnawialnych źródeł energii oraz idei efektywnego wykorzystania energii.
Kluczowe znaczenie w tym obszarze ma wdrażany od 2018 r. program "Czyste Powietrze", którego budżet w skali kraju do 2030 r. to astronomiczna kwota 103 miliardy złotych. Z programu zapewniającego dofinansowanie wymiany starych i nieefektywnych źródeł ciepła na paliwo stałe na nowoczesne źródła ciepła spełniające najwyższe normy, a także przeprowadzenie prac termomodernizacyjnych budynku, mogą skorzystać właściciele lub współwłaściciele jednorodzinnych budynków mieszkalnych lub lokali mieszkalnych z wyodrębnioną księgą wieczystą. Dotacja może wynieść nawet 37 tys. złotych (przy podwyższonym poziomie dofinansowania).
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW) w Kielcach przywiązuje wielką wagę do promocji programu "Czyste Powietrze" i może pochwalić się tu wielkim sukcesem. Wszystkie gminy na terenie województwa podpisały porozumienie o jego realizacji – to ewenement na skalę krajową. Bardzo znaczący jest także wzrost kwoty podpisanych umów w ramach Programu Czyste Powietrze o 46 mln zł w 2020 r. w stosunku do 2019 r. 100% wniosków składanych w ramach programu zostało rozpatrzonych – to najwyższy wskaźnik w Polsce. W województwie jest też najmniej odrzuconych wniosków – 1,6 %, a średni czas rozpatrzenia wniosku "Czyste Powietrze 2.0" to tylko 8 dni. Województwo świętokrzyskie jest też na trzecim miejscu w Polsce pod względem efektywności wykorzystywania środków z programu. Dotąd skorzystało z niego blisko 13 tysięcy mieszkańców w regionie.
Od 1 lipca br. w programie "Czyste Powietrze" zachodzą istotne zmiany związane z wytycznymi Komisji Europejskiej, zapisem Krajowego Planu Odbudowy, Zielonym Ładem oraz z obowiązującymi uchwałami antysmogowymi w poszczególnych województwach, które ograniczają możliwość stosowania węgla jako paliwa stałego. W programie nie można już ubiegać się o dotacje na kotły węglowe, zarazem jednak podniesiono progi dochodowe uprawniające do otrzymania podwyższonego poziomu dofinansowania. W przypadku gospodarstw wieloosobowych ten próg wynosi do 1564 zł przeciętnego miesięcznego dochodu na osobę (wzrost o 164 zł), a dla gospodarstw jednoosobowych do 2189 zł (wzrost o 229 zł). Poszerzono również listę kosztów kwalifikowanych o kotły na pellet
o podwyższonym, standardzie. Dotacja na nie może wynieść do 9 tys. zł (nie więcej niż 45% faktycznie poniesionych kosztów) przy podstawowym poziomie dofinansowania oraz do 12 tys. zł w przypadku podwyższonego poziomu dotacji (nie więcej niż 60% kosztów).
Jest poważna szansa na jeszcze większe upowszechnienie programu "Czyste Powietrze". Właśnie ogłoszono, że od 6 lipca rusza w nim tzw. ścieżka bankowa, czyli nabór wniosków o dofinansowanie w bankach na dotacje przeznaczone na częściową spłatę kapitału kredytu bankowego. Warunkiem wypłaty dotacji na częściową spłatę kapitału kredytu jest wypłacenie beneficjentowi przez bank kredytu z przeznaczeniem wyłącznie na cele zgodne z programem, w tym co najmniej w 95% na pokrycie kosztów kwalifikowanych, oraz wykorzystanie tego kredytu przez beneficjenta zgodnie z jego przeznaczeniem. Nabór wniosków prowadzą na razie dwa banki: Alior Bank i Bank Ochrony Środowiska, ale można mieć nadzieję, że niebawem dołączą kolejne.
Program "Czyste Powietrze" nie jest jedynym działaniem podjętym w tym priorytetowym dla poprawy stanu środowiska obszarze. 17 maja rozpoczęto nabór wniosków do pilotażowego programu "OZE Świętokrzyskie", którego głównym celem jest zmniejszenie narażenia ludności na oddziaływanie CO2, pyłów PM2,5, PM10 oraz innych zanieczyszczeń, które zagrażają zdrowiu i życiu społeczeństwa oraz negatywnie wpływają na środowisko. Dofinansowanie odbywa się w formie pożyczki do 100% kosztów kwalifikowanych, minimalna kwota pożyczki 10 000 zł. W ramach programu można pokryć koszt zakupu i montażu pomp ciepła o łącznej mocy do 30 kW oraz instalacji fotowoltaicznych o mocy od 3 kW do 50 kW. Program cieszył się dużym zainteresowaniem przede wszystkim wśród przedsiębiorców. W tym roku nabór wniosków musiał zostać zamknięty już po czterech dniach w związku z wyczerpaniem dostępnej puli środków (5 milionów zł). Wyniki naboru przedstawiają się następująco: złożono 60 wniosków, łączna moc wnioskowanych instalacji fotowoltaicznych to 1,4 MW, a łączna moc instalacji z pompą ciepła – 100 kW.
Stop marnowaniu wody
Oprócz jakości powietrza coraz istotniejszym zagadnieniem dla mieszkańców staje się dostęp do wody. Województwo świętokrzyskie to jeden z obszarów Polski, które w związku ze zmianami klimatu mogą w najbliższych latach zostać dotknięte okresowymi niedoborami wody. Wyzwaniem jest więc ograniczenie marnotrawstwa wody oraz zwiększenie poziomu retencji. Tu z pomocą przychodzi z kolei program "Moja woda" cieszący się ogromnym zainteresowaniem wśród beneficjentów. Ma on na celu ochronę zasobów wodnych oraz minimalizację zjawiska suszy dzięki efektywniejszemu zagospodarowaniu wód opadowych. Chodzi zarówno o zwiększenie poziomu retencji na terenie posesji przy jednorodzinnych budynkach mieszkalnych, jak i wykorzystywanie zatrzymanej wody poprzez rozwój odpowiedniej infrastruktury. Pojedyncza dotacja dla beneficjenta może wynosić do 5 tys. zł.
W 2020 r. suma środków dostępnych w programie "Moja woda" w województwie świętokrzyskim została wyczerpana w ciągu dwóch miesięcy. W ramach naboru beneficjenci złożyli 1188 wniosków o dofinansowanie na łączną kwotę prawie 5,7 mln zł. Wypłacona kwota to niemal milion złotych (960 715 zł). Zagospodarowano wodę opadową o objętości 153 105 metrów sześciennych, czyli ok. 50 basenów olimpijskich. W roku bieżącym, w naborze, który zakończył się 10 czerwca, przyjęto 1482 wniosków na kwotę prawie 7,15 mln zł. Jak więc widać, program działa i przynosi wymierne korzyści.
Program "Moja woda" wspiera małą retencję. Potrzebne są jednak także działania na większą skalę. Budowa zbiornika retencyjnego "Pińczów" – na razie w fazie planowania – mogłaby pomóc zabezpieczyć mieszkańców regionu zarówno przed suszą, czyli brakiem wody, jak i jej nadmiarem spowodowanym ulewami. Zbiornik retencyjny zlokalizowany byłby pomiędzy Pińczowem a Skrzypiowem, na terenach zalewowych. W trakcie prezentacji projektu 16 lipca przedstawiono trzy warianty budowy, różniące się wielkością oraz jakością regulacji. Potencjalna inwestycja miałaby również duże znaczenie pod kątem rozwoju turystyki i rekreacji na Ponidziu.Jednym z celów strategicznych województwa świętokrzyskiego związanych z ochroną środowiska jest też podjęcie działań, zarówno inwestycyjnych, jak i edukacyjnych, zmierzających do ograniczenia wpływu ścieków komunalnych na wody powierzchniowe i podziemne. W celu rozwiązania problemów gospodarki ściekowej, szczególnie w małych miejscowościach o rozproszonej zabudowie, opracowano i uchwalono program budowy przydomowych oczyszczalni ścieków na lata 2018-2021 z perspektywą do 2026 r. na lata 2018-2021 z perspektywą do 2026. To konkretne narzędzie pozwalające samorządom na sięgnięcie po środki zewnętrzne. Gminy, na terenie których budowa sieci kanalizacyjnej jest technicznie i ekonomicznie nieuzasadniona, mogą dzięki niemu pozyskać pieniądze na budowę przydomowych oczyszczalni z krajowych i unijnych funduszy. Ich budowa nie ma negatywnego oddziaływania na środowisko, gdyż są zlokalizowane w znakomitej większości na terenie prywatnych posesji, gdzie nie występują siedliska chronione, czy stanowiska chronionych gatunków grzybów, roślin i zwierząt. W sąsiedztwie oczyszczalni poprawi się natomiast stan wód powierzchniowych i podziemnych, stan sanitarny powietrza oraz stan gleb.
Nie ma zaangażowania bez edukacji
Czynna ochrona środowiska jest niemożliwa bez zaangażowania mieszkańców, a w ich aktywizacji wielką rolę mają rozmaite projekty innowacyjne i edukacyjne. Ciekawym przykładem z regionu świętokrzyskiego jest RDI2CluB, projekt realizowany w ramach Programu Interreg Region Morza Bałtyckiego 2014-2020 przez konsorcjum z udziałem Urzędu Marszałkowskiego Województwa Świętokrzyskiego, Regionalnego Centrum Naukowo-Technologicznego oraz Fundacji Edukacji i Dialogu Społecznego Pro Civis. RDI2CluB wspiera badania, rozwój i innowacje na terenach wiejskich w kierunku tworzenia klastrów i innowacyjnych ekosystemów w ramach inteligentnej biogospodarki. W regionie świętokrzyskim przyczynił się do popularyzacji tematu niskiej emisji i zagrożeń, jakie za sobą niesie. Gminy uzdrowiskowe Busko-Zdrój i Solec-Zdrój, na których obszarze realizowano działania pilotażowe (w tym pomiary poziomu zanieczyszczeń powietrza za pomocą drona), znalazły się w czołówce samorządów najaktywniej pozyskujących środki w ramach projektów parasolowych, dofinansowujących mieszkańcom wymianę przestarzałych pieców węglowych na ekologiczne, odnawialne źródła energii. Lider projektu RDI2CluB to Uniwersytet Nauk Stosowanych JAMK z Regionu Centralnej Finlandii zaprzyjaźnionego z województwem świętokrzyskim od 2004 roku. Całkowity budżet trzyletniego projektu wynosi ponad 2,7 miliona euro, w tym 1,5 miliona z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, 0,4 miliona euro - środki norweskie, a reszta to wkład własny partnerów. Budżet dla województwa świętokrzyskiego na lata 2017 – 2020 zamknął się kwotą ponad 385 tys. euro, przy 15-procentowym wkładzie własnym.
Ważne działania edukacyjne prowadzone są też w zakresie doradztwa energetycznego. Projekt "Ogólnopolski system wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej oraz OZE" realizowany przez WFOŚiGW finansowany jest w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. Obejmuje m.in. pomoc dla gmin w przygotowaniu planów gospodarki niskoemisyjnej (z dużym naciskiem na działania związane z poprawą jakości powietrza), usługi doradcze w zakresie aplikowania o środki unijne, audytów energetycznych i wdrażania rekomendacji z nich wynikających oraz szkolenia i działania informacyjne skierowane do samorządów, przedsiębiorców (w tym MŚP) i społeczności lokalnych. Są wśród nich szkolenia dla kandydatów na energetyków gminnych - pracowników gmin, których rolą jest wsparcie wzrostu efektywności energetycznej oraz OZE. Ze względu na pandemię COVID-19 doradztwo musiało w ostatnim czasie toczyć się zdalnie, ale można mieć nadzieję na powrót w bliskiej przyszłości do bezpośrednich form kontaktu z doradcami.
W edukacji ekologicznej, zwłaszcza młodego pokolenia, istotne miejsce zajmuje odpowiedzialne podejście do kwestii odpadów. WFOŚiGW w Kielcach ogłosił w marcu br. konkurs dla gmin z terenu województwa świętokrzyskiego pod nazwą: "Czyste Świętokrzyskie". Ma on posłużyć wzrostowi świadomości ekologicznej mieszkańców, w tym szczególnie uczniów szkół podstawowych z terenu województwa świętokrzyskiego, zwłaszcza pod kątem poprawy stanu środowiska naturalnego poprzez likwidację dzikich wysypisk śmieci oraz segregację i utylizację odpadów. Przedmiotem konkursu było wykonanie pracy plastycznej z materiałów z recyklingu lub filmu do 10 minut pokazującego punkt widzenia uczniów na temat odpadów i likwidacji dzikich wysypisk śmieci oraz korzyści dla środowiska, które z tego wynikają. Gminy, których prace zostały ocenione pozytywnie otrzymały w nagrodę dotację z przeznaczeniem na likwidację dzikich wysypisk śmieci, natomiast zwycięskie szkoły zostały wyróżnione nagrodą pieniężną z przeznaczeniem na wyposażenie pracowni przyrodniczo-ekologicznej.
Kolejnym ważnym przedsięwzięciem, z punktu widzenia zarówno ekologii, jak i rozwoju nauki i technologii, jest oczyszczenie zbiornika Pasternik w Starachowicach z funduszy pozyskanych od NFOŚiGW w Warszawie oraz wsparciu Funduszu Inwestycji Lokalnych. Zastosowanie nieinwazyjnej metody oczyszczania biologicznego opracowanej przez polskich naukowców pozwoli na efektywne i długotrwałe pozbycie się nagromadzonych przez lata zanieczyszczeń. Inwestycja ta posłuży nie tylko mieszkańcom miasta, ale będzie także stanowiła atrakcję turystyczną przyciągającą co raz to nowych turystów.
Na koniec jeszcze parę liczb pokazujących skalę i dynamikę zaangażowania województwa świętokrzyskiego w działania na rzecz ochrony środowiska. Wartość dokonanych wypłat dla beneficjentów (bez programu Czyste Powietrze) wzrosła ponad dwukrotnie: z niecałych 31 milionów złotych w 2017 r. do prawie 77 milionów złotych w minionym roku. Liczba podpisanych umów wzrosła w 2020 r. do 6420, o 39% w porównaniu z rokiem poprzednim, a liczba aneksów do umów wzrosła do 1438, o 49%. Na efekty działań dla środowiska trzeba jeszcze poczekać, ale trend wzrostowy cieszy, dowodząc nie tylko aktywności WFOŚiGW, ale także – a może przede wszystkim – zwiększającej się świadomości ekologicznej mieszkańców regionu.
Płatna współpraca z TOGETAIR
