Ukraiński eksport zbóż się załamał. Władze nie są w stanie oszacować jak bardzo

W poniedziałek 9 maja w Odessie pojawił się Charles Michel. Przewodniczący Rady Unii Europejskiej odwiedził m.in. magazyny w porcie, gdzie leżą tony zboża przygotowane na eksport.

Widziałem silosy pełne zboża, pszenicy i kukurydzy gotowych do eksportu. Ta tak bardzo potrzebna żywność utknęła z powodu wojny z Rosją i blokady portów czarnomorskich. Powoduje to dramatyczne konsekwencje dla krajów podatnych na zagrożenia. Potrzebujemy światowej odpowiedzi [na ten problem – przyp. red.] – napisał Charles Michel na Twitterze.

W opublikowanym filmie na ukraińskiej stronie rządowej prezydent Wołodymyr Zełenski po raz kolejny zaapelował do świata o odblokowanie portów czarnomorskich. Jak stwierdził, ostatni raz szlaki handlowe z Odessy były zablokowane w czasie drugiej wojny światowej.

– Bez naszego eksportu produktów rolnych dziesiątki krajów w różnych częściach świata już teraz stoją na krawędzi niedoboru żywności. A z czasem sytuacja może stać się wręcz tragiczna – ostrzegał prezydent. – Politycy już w tym momencie dyskutują o możliwych konsekwencjach kryzysu cenowego i głodu w Afryce i Azji – zwracał uwagę i zaapelował do Europejczyków o jedność przeciwko agresorowi.

Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo

Josef Schmidhuber z FAO, czyli agencji ONZ do spraw żywności, wskazał na początku maja, że w Ukrainie utknęło 25 mln ton zboża, które miało być przeznaczone na eksport – podał Reuters. To efekt zablokowania portów czarnomorskich, a także problemów infrastrukturalnych, które uniemożliwiają wywiezienie ich z Ukrainy innymi kanałami.

Mimo wojny warunki zbiorów nie wyglądają tak tragicznie. To jednak może oznaczać, że w Ukrainie nie ma wystarczających możliwości magazynowania, zwłaszcza jeśli nie otworzy się korytarz eksportowy dla pszenicy z Ukrainy – podkreślał Josef Schmidhuber na konferencji prasowej.

Agencja Reutera powołuje się też na dane Międzynarodowej Rady ds. Zboża (IGC), z których wynika, że w sezonie 2020/21 (od lipca 2020 roku do czerwca 2021 roku) Ukraina była czwartym co do wielkości eksporterem kukurydzy na świecie i szóstym eksporterem pszenicy.

IGC w swoim raporcie dotyczącym Ukrainy, który przeanalizował money.pl, wskazuje, że, zanim wybuchła wojna, ten rok miał być jeszcze lepszy. Według prognoz nasi sąsiedzi w sezonie 2021/22 mieli wyeksportować 24,5 mln ton pszenicy (w poprzednim sezonie – 16,8 mln ton) oraz 31,9 mln ton kukurydzy (poprzednio 23,1 mln ton).

Łączna suma wszystkich zbóż wyeksportowanych przez ten kraj w tym sezonie miała wynieść 62,8 mln ton. To o 18,5 mln więcej niż w poprzednim sezonie i o 6,2 mln więcej niż w sezonie 2019/20, który był jednym z lepszych w ostatnich latach. Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych podał, że zbiory pszenicy na Ukrainie spadną o 35 proc. do 21,5 mln ton. A to odbije się też na eksporcie – zwrócił uwagę "Financial Times".

Powoli zatem spełnia się scenariusz, o którym pisaliśmy w money.pl. Kilka dni temu informowaliśmy, że blokada ukraińskich portów oznacza nie tylko kryzys gospodarczy dla tego kraju, ale także ogólnoświatowe braki żywności.

– Mamy do czynienia z załamaniem eksportu, celowo wywołanym przez Rosję. Blokada ukraińskich portów na morzach Azowskim i Czarnym jest dla Ukrainy problematyczna, gdyż jej gospodarka była przed wojną w dużym stopniu otwarta na handel zagraniczny. Według szacunków nawet dwie trzecie eksportu przechodziło drogą morską, zwłaszcza przez Odessę i Mikołajów. Teraz droga ta jest całkowicie zablokowana – podkreśla w rozmowie z money.pl Daniel Szeligowski, analityk Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych.

W kwietniu z Ukrainy wyeksportowano drogą lądową 763 tys. ton zbóż – podaje portal AgroProfil.pl, powoławszy się na Ministerstwo Polityki Agrarnej Ukrainy. To ponad dwukrotnie więcej niż w marcu, a według resortu liczbę tę da się jeszcze niemal podwoić przy pełnym wykorzystaniu transportu kolejowego. To jednak wciąż niewiele, w porównaniu z faktem, że drogą morską Ukraina była w stanie eksportować miesięcznie 4-5 mln ton zbóż.

W swojej analizie dla Ośrodka Studiów Wschodnich Sławomir Matuszak zauważa rozbieżność między danymi podawanymi przez ukraińskie ministerstwa i przez ukraińskich polityków. Resort gospodarki podał, że w marcu wyeksportowano 1,1 mln ton kukurydzy i 309 tys. ton pszenicy (czterokrotnie mniej niż w lutym). Jednocześnie minister rolnictwa Mykoła Solski wskazał, że eksport produktów rolnych w marcu wyniósł zaledwie 200 tys. ton.

Sytuację pogarsza też rosyjska polityka rabunkowa. Mykoła Solski wskazywał, że od początku wojny najeźdźcy wywieźli z okupowanych terytoriów Ukrainy od 400 do nawet 500 tys. ton zbóż.

Pojawiły się pomysły, by przekierować kanały eksportu zbóż na połączenia lądowe np. poprzez Polskę oraz Rumunię. Polska i Ukraina podpisały już w tej sprawie dokumenty, wkrótce ma powstać też spółka koordynująca zakres działań po obu stronach granicy. Swoją pomoc zaoferowała też Komisja Europejska i wyszła z inicjatywą stworzenia "szlaków solidarności" dla ukraińskiego zboża. Kraje unijne miałyby ułatwić przewóz towarów przez swoje terytoria oraz ułatwić możliwość ich składowania w swoich magazynach.

Ekspert zauważa jednak, że Polska z dnia na dzień nie będzie w stanie zwiększyć przepustowości na swoich granicach. Do tego wymagane będą inwestycje, i to po obu stronach. Poza tym polskie koleje nie są przygotowane na znacznie zwiększony transport zbóż ze wschodu. Trudności stwarzają też takie kwestie, jak różne rodzaje torowisk w obu państwach, czy miejsca przeładunku.

W sezonie eksport ukraińskiego ziarna sięgał nawet 7 mln ton miesięcznie. W tym momencie przepustowość granicy lądowej Ukrainy pozwala na eksport około 1 mln ton. To pokazuje, jak ogromny jest spadek. Nawet przy rozbudowaniu infrastruktury lądowej i umożliwieniu eksportu poprzez porty na Morzu Bałtyckim czy na Morzu Czarnym w Rumunii, Ukrainie nie uda się szybko dojść do poziomu sprzed wojny – prognozuje Daniel Szeligowski.

Od kilku tygodni ceny zbóż na giełdach są znacząco wyższe niż przed rokiem. Majowe kontrakty na chicagowskim parkiecie kosztowały nieco powyżej 398 dolarów za tonę. To o 45,9 proc. więcej niż przed rokiem. Kukurydza kosztowała 309,6 dolary za tonę (wzrost o 5,1 proc.).

Natomiast majowe kontrakty na francuskiej giełdzie Matif nieznacznie taniały pod koniec tygodnia i spadły poniżej 400 euro za tonę.– w ujęciu rok do roku to notowania wciąż wyższe o 61,7 proc. Ceny kukurydzy z kolei w kontraktach czerwcowych rosły o 0,3 proc. do poziomu 359,5 euro za tonę (więcej o 40 proc. rok do roku) – podaje Farmer.pl. Z kolejnymi dniami maja cena tylko rosła.

"Financial Times" zwracał z kolei uwagę, że ceny pszenicy na platformie giełdowej Euronext (zrzesza ona parkiety: paryski, amsterdamski, brukselski i lizboński) cena przyszłych kontraktów na pszenicę była najwyższa od dwóch miesięcy (411,5 euro za tonę).

Do 2014 roku Ukraina eksportowała przede wszystkim produkty przemysłu ciężkiego. Jak wskazywał w programie "Money. To się liczy" Jacek Piechota z Polsko-Ukraińskiej Izby Gospodarczej, sam Donbas – ukraińskie zagłębie przemysłowe – odpowiadał za jedną czwartą PKB kraju.

Dalsza część artykułu znajduje się pod materiałem wideo

Po 2014 roku i utracie kontroli nad tym regionem na rzecz separatystów Ukraina przestawiła handlową wajchę na rzecz zbóż właśnie. – Zboże jest jednym z kluczowych ukraińskich towarów eksportowych. Kraj ten eksportował przede wszystkim produkty rolne i produkty przemysłu ciężkiego, np. metale – wskazuje Daniel Szeligowski z PISM.

W razie przedłużania się wojny wywołanej przez Rosję może się okazać, że Ukraina przez Kreml kolejny raz będzie musiała zmienić swoją politykę eksportową.

Krystian Rosiński, dziennikarz money.pl