Utrata zysków w wyniku złamania umowy – jakie odszkodowanie przysługuje?

Kodeks cywilny przewiduje, że istnieje odpowiedzialność za szkodę w pełnej wysokości, co oznacza odpowiedzialność zarówno za realnie poniesioną szkodę rzeczywistą, jak i za utracone korzyści, inaczej utracone zyski. 

Warto sięgnąć przy tym po art. 361 Kodeksu cywilnego. Wskazano w nim, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Dodatkowo ustawodawca wskazał, że w powyższych granicach, jeśli nie regulują tego inne przepisy ani zapisy umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby do danej sytuacji nie doszło. 

Poszkodowany może żądać odszkodowania za szkody, które obejmują:

• straty rzeczywiste, czyli takie, które rozumiane są jako uszczerbek w majątku poszkodowanego;
• korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby nie doznał szkody, w tym utracone zyski. 

Co ciekawe, istnieją już polisy, które obejmują ryzyko utraty zysku. Spopularyzowane zostały w związku z rozwojem pandemii koronawirusa. Wypłata odszkodowania dla przedsiębiorcy, który w związku z pandemią COVID-19 poniósł straty w zyskach, jest możliwa, jeśli spełnił warunki:

• ma polisę ubezpieczeniową gwarantującą wypłatę odszkodowania na wypadek utraty zysku,
• warunki wypłaty nie są ograniczone wyłącznie do strat materialnych,
• polisa nie zawiera wyłączeń umownych na wypadek epidemii czy pandemii. 

Ubezpieczenie od utraty zysku, czyli tzw. BI – Business Interruption, to ciekawy produkt, zaliczany do grona ubezpieczeń majątkowych dla firm. Pomaga on w utrzymaniu przez przedsiębiorcę płynności finansowej w okresie przestoju produkcyjnego lub ograniczenia działalności w związku z doznaną szkodą w mieniu. 

W ramach zawartej polisy ubezpieczenia od utraty zysku czy na zasadach związanych z koniecznością zadośćuczynienia szkodom wynikającym z przepisów Kodeksu pracy poszkodowany, który utracił zyski, może starać się o stosowne odszkodowanie. Jeśli chodzi o polisy, to ubezpieczyciel w takim przypadku powinien pokryć koszty stałe i niezrealizowany zysk ubezpieczeniowego w tzw. okresie odszkodowawczym. Ochroną objęta jest tzw. utrata zysku brutto, który ubezpieczony osiągnąłby lub z dużą dozą prawdopodobieństwa mógłby osiągnąć w związku z prowadzoną przez siebie działalnością, jeśli nie zostałaby ona przerwana lub zakłócona wystąpieniem szkody rzeczowej w mieniu. 

Należy jednak sprawdzić w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia, czy nie znajdują się w nich klauzule wyłączające odpowiedzialność ubezpieczyciela. Istnieją też polisy w wersji All Risk obejmujące wszelkie ryzyka, bez wyłączenia odpowiedzialności. 

Ochrona ubezpieczeniowa od utraty zysku może być rozszerzona o dodatkowe klauzule produktowe. Zwykle można do nich zaliczyć:

• klauzule braku dostawy mediów,
• klauzule braku dostępu do zakładu,
• klauzule wynagrodzenia rzeczoznawców,
• klauzule dostawców i/lub odbiorców,
• klauzule awaryjne.

Natomiast w umowach cywilnoprawnych strony mogą uwzględnić klauzulę, że jeśli któraś z nich nie dotrzyma postanowień lub wykona je nienależycie, drugiej będzie przysługiwało żądanie wypłacenia określonej sumy tytułem kary umownej. Powoduje to, że strony w przypadku złamania umowy i wystąpienia utraty zysków nie muszą dochodzić odpowiedzialności odszkodowawczej na drodze sądowej. Samo niewykonanie umowy uprawnia do żądania przez poszkodowanego uiszczenia przez sprawcę kary. 

To w gestii poszkodowanego leży udowodnienie, że istnieje związek pomiędzy utraconymi zyskami czy utraconymi korzyściami a zaistniałym zdarzeniem polegającym na złamaniu umowy. Musi wykazać prawdopodobieństwo, że osiągnąłby zyski, gdyby nie doszło do takiego zachowania ze strony kontrahenta, klienta czy pracownika. 

Artykuł 362 Kodeksu cywilnego stanowi ponadto, że jeśli poszkodowany przyczynił się w jakikolwiek sposób do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu, stosownie do okoliczności. 

Przedstawienie dowodu, że doszło do utraty zysków, może być trudne. Należy ustalić, czy wystąpienie określonych konsekwencji w danej sytuacji było możliwe, biorąc pod uwagę najbardziej prawdopodobny przebieg zdarzeń. Trzeba także ustalić, czy poszkodowany w rzeczywistości mógłby osiągnąć korzyść, jeśli szkoda w ogóle by nie miała miejsca, np. zerwanie umowy. 

Kwota należnego odszkodowania utraty zysku wynikająca z przepisów Kodeksu cywilnego w przypadku zerwania lub nienależytego wykonania umowy może zostać ograniczona. Na jego mają wpływ takie czynniki jak:

• przyczynienie się poszkodowanego do poniesienia szkody,
• poniesienie przez poszkodowanego wydatków mających na celu zminimalizowanie szkody,
• poniesienie przez poszkodowanego wydatków na ustalenie wysokości odszkodowania,
• okoliczności sprawy.

W przypadku polis dotyczących ubezpieczenia utraty zysków ograniczenie odpowiedzialności odszkodowawczej towarzystwa powinno zostać wskazane w OWU. 

‌Jeśli nie na drodze sądowej czy na drodze zgłoszenia szkody z ubezpieczenia utraty zysku, jak można ubiegać się o odszkodowanie za złamanie umowy i poniesienie strat? Można to zrobić w związku z ustalonymi w umowie klauzulami, np. karą umowną, o której była już mowa.