Sposób przygotowania i realizacji programu "Inwestycje Polskie" nie zagwarantował osiągnięcia zakładanych efektów w postaci wsparcia procesów inwestycyjnych ze środków publicznych, stwierdziła Najwyższa Izba Kontroli (NIK). W latach 2013-2015 wsparcie to wyniosło ok. 30 mld zł zamiast deklarowanych 40 mld zł. Program był przygotowany przez rząd Donalda Tuska.
Nie przewidziano, że przygotowanie finansowania kapitałowego przez Polskie Inwestycje Rozwojowe będzie procesem długotrwałym ani tego, że przedsiębiorstwa krajowe nie przedstawią dostatecznej liczby projektów spełniających wymagania. NIK zwraca też uwagę, że zawiódł nadzór nad realizacją Programu - rozproszony między dwoma ministerstwami - a sposób finansowania udziału BGK - niezgodny z założeniami Programu - powiększył dług publiczny o 3 mld zł.
W ocenie NIK program "Inwestycje Polskie" został przygotowany nierzetelnie. Nie określono szczegółowych planów ani mierników działania poszczególnych podmiotów, co utrudniało rzetelną ocenę efektów i skuteczności programu. Brakowało także spójnego systemu monitoringu i nadzoru. Nie wyznaczono jednostki koordynującej całość, a nadzór rozproszony był pomiędzy dwa ministerstwa: Skarbu Państwa i Finansów.
"Minister Finansów nie nadzorował zgodności finansowania projektów z założeniami Programu, chociaż na ten cel przekazał obligacje Skarbu Państwa zwiększające dług publiczny, a Ministerstwo zostało wskazane jako podmiot nadzorujący BGK. Żadna komórka organizacyjna Ministerstwa nie została wyznaczona do tego zadania ani go systematycznie nie realizowała" - czytamy w komunikacie urzędu.
Z kolei nadzór Ministra Skarbu Państwa nad realizacją Programu był niepełny, gdyż koncentrował się na analizie sytuacji finansowej spółki Polskie Inwestycje Rozwojowe i rozwoju jej działalności. Dokumenty dotyczące prowadzonego nadzoru nie zawierały natomiast całościowej oceny sposobu wykorzystania środków finansowych w ramach Programu, przyczyn ich częściowego niewykorzystania ani zagrożeń dla osiągnięcia wyznaczonych celów. Program "Inwestycje Polskie" nie został przyjęty przez Radę Ministrów, a tym samym nie posiadał statusu programu rządowego. To, że kolejne zmiany koncepcji finansowania, nie były uwzględniane w treści Programu, ograniczyło jego przejrzystość i rozliczalność, podkreślono również.
NIK zwraca także uwagę, że finansowania udziału Banku Gospodarstwa Krajowego w Programie dokonano w sposób zwiększający dług publiczny - o 3 mld zł. Tymczasem jakiekolwiek zwiększenie długu publicznego związane z realizacją Programu było niezgodne z jego założeniami. Mimo że Rada Ministrów zdecydowała o przeznaczeniu na finansowanie Programu akcji spółek z udziałem Skarbu Państwa, Minister Finansów przekazał bankowi obligacje skarbowe o wartości nominalnej 3 mld zł. Wprawdzie BGK z różnych tytułów wpłacił do budżetu państwa kwotę blisko 2 mld zł (1 961,2 mln zł), jednak NIK zwraca uwagę, że koszt podniesienia kapitałów własnych banku poprzez emisję obligacji wyniósł 177 mln zł, a wydatki na obsługę długu będą ponoszone nadal, jeśli w warunkach deficytu budżetowego zostanie on zrefinansowany obligacjami kolejnych emisji.
Ponadto w ocenie NIK podczas przygotowywania Programu w niewystarczającym stopniu uwzględniono fakt, iż podejmowanie decyzji o finansowaniu inwestycji przez spółkę Polskie Inwestycje Rozwojowe będzie procesem długotrwałym oraz że przedsiębiorstwa krajowe nie przedstawią dostatecznej liczby projektów spełniających wymogi spółki. W efekcie w latach 2013-2015 BGK podpisał umowy na finansowanie inwestycji o wartości 28,9 mld zł, a Polskie Inwestycje o wartości 1,6 mld zł. Łącznie stanowiło to 76 proc. kwoty, jaką zagwarantowano i planowano zainwestować.
BGK został dobrze organizacyjnie przygotowany do wdrożenia Programu. Dzięki temu osiągnięty został zakładany w programie współczynnik dźwigni finansowej - liczony jako stosunek wartości udzielonego finansowania do przyrostu kapitału własnego - na poziomie blisko 4:1, podano również.
Około 70 proc. środków zaangażowanych w realizację Programu BGK zainwestował w projekty podmiotów sektora finansów publicznych oraz przedsiębiorstw, w których bezpośrednim lub pośrednim udziałowcem był Skarb Państwa, około 20 proc. finansowania ulokowano w inwestycjach podmiotów prywatnych, a ponad 10 proc. zasiliło inwestycje samorządowe.
NIK nie stwierdziła nieprawidłowości dotyczących podejmowania przez BGK decyzji o udzieleniu finansowania. Wśród 134 zawartych przez Bank umów w ramach Programu w okresie od 2013 r. do końca pierwszego półrocza 2015 r., najwyższe dofinansowania dotyczyły transportu (28,7 proc.), przemysłu (24,9 proc.) oraz energetyki (23 proc.).
Głównym celem Programu "Inwestycje Polskie" było zapewnienie finansowania wybranych długoterminowych i rentownych inwestycji infrastrukturalnych w sposób uzasadniony ekonomicznie, niepowiększający długu publicznego oraz mobilizujący długoterminowy kapitał prywatny.
Głównym podmiotem realizującym program był Bank Gospodarstwa Krajowego. W niewielkim stopniu do osiągnięcia efektów przyczyniła się specjalnie powołana do tego spółka - Polskie Inwestycje Rozwojowe, zapewniająca finansowanie kapitałowe inwestycji.
Program "Inwestycje Polskie" zakładał zapewnienie kwoty 40 mld zł z przeznaczeniem na realizację inwestycji infrastrukturalnych do 2015 r. i około 90 mld zł do 2018 r.
Plan zakładał wykorzystanie aktywów Skarbu Państwa do wspierania wzrostu gospodarczego kraju. Rada Ministrów wyraziła bezterminową zgodę na wniesienie akcji czterech spółek z udziałem Skarbu Państwa do spółki Inwestycyjnej pod nazwą Polskie Inwestycje Rozwojowe S.A. i do Banku Gospodarstwa Krajowego (do 10 mld zł do każdego z podmiotów), aby zapewnić środki na realizację programu.
