Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z ustawą zasadniczą wysokość kwoty wolnej od podatku. I nakazał zwiększenie jej do co najmniej minimum egzystencji. Pytanie tylko: którego minimum? Inaczej jest ono wyliczane dla osób samotnych, inaczej dla seniorów, a jeszcze inaczej dla czteroosobowej rodziny. W skrajnym przypadku kwota wolna od podatku mogłaby poszybować do nawet 30 tys. zł rocznie.
Podatnicy mogą się cieszyć, minister finansów niekoniecznie. Trybunał Konstytucyjny przychylił się do opinii Rzecznika Praw Obywatelskich, który stwierdził, że brak podwyższania kwoty wolnej od podatku nie jest sprawiedliwy, a przede wszystkim niezgodny z konstytucją. Sędziowie poszli nawet o krok dalej. Uznali, że państwo nie powinno zabierać pieniędzy, jeśli czyjeś dochody są niższe od minimum egzystencji.
Obecnie kwota wolna od podatku wynosi 3091 zł i od 2009 roku ani razu się nie zmieniła. Czterech z pięciu sędziów Trybunału uznało, że posłowie mają rok, by zmienić zasady opodatkowania osób najbiedniejszych. Tylko Stanisław Rymar złożył zdanie odrębne. Stwierdził, że skoro konstytucja nie mówi nic o kwocie wolnej od podatku, to tym bardziej o jej wysokości. Inni sędziowie orzekli jednak co innego.
- Teraz nawet najubożsi muszą oddawać pieniądze do budżetu, z którego potem wypłacana jest pomoc społeczna. To sprzeczne z konstytucyjną zasadą sprawiedliwości społecznej - tłumaczyli.
Posłowie mają czas do 30 listopada 2016 roku, by zmienić obowiązujące prawo. Po tej dacie dotychczasowe przepisy przestaną obowiązywać. Trybunał Konstytucyjny zastrzegł jednocześnie, że nie ma możliwości ubiegania się o odszkodowanie za lata ubiegłe, gdy kwota była zaniżona.
| Ile wynosiła kwota wolna od podatku? | |
|---|---|
| Lata | Kwota |
| 2009-2016 | 3 091,00 zł |
| 2008 | 3 089,00 zł |
| 2007 | 3 013,37 zł |
| 2003-2006 | 2 789,89 zł |
| 2002 | 2 727,16 zł |
| 2001 | 2 596,43 zł |
| 2000 | 2 295,79 zł |
Palikot był pierwszy
Pomysł, aby to minimum egzystencji stało się podstawą do wyliczania kwoty wolnej od podatku, nie jest nowy. Na początku 2015 roku taką zasadę chciał wprowadzić Ruch Palikota.
"Należy uznać, iż w najwyższym stopniu niemoralna i zarazem sprzeczna z elementarnym poczuciem sprawiedliwości społecznej jest obecna sytuacja, w której państwo pobiera daniny od dochodów, które nie pozwalają na pokrycie wydatków na żywność i opłaty za mieszkanie. Nie ulega więc najmniejszej wątpliwości, iż obecne regulacje określające wysokość kwoty wolnej od podatku wymagają pilnej zmiany" - pisali wtedy autorzy pomysłu.
Koszt oparcia kwoty wolnej od podatku na podstawowej stawce minimum egzystencji oszacowali oni na ok. 13,6 mld zł. Ostatecznie w lutym projekt ustawy został odrzucony przez Sejm głosami posłów PO i PSL.
Dyspozycje wydane przez TK są jednak inne. Sędziowie stwierdzili, że nowe przepisy należy oprzeć na "mechanizmie skorygowania kwoty zmniejszającej podatek, gwarantującego co najmniej minimum egzystencji" (pisownia oryginalna - przyp. red.). Dziś takiego mechanizmu nie ma i posłowie będą musieli go dopiero stworzyć. W jaki sposób? Tu zaczynają się spekulacje.
Wyzwanie dla posłów
- Wyrok wydany przez Trybunał Konstytucyjny jest zakresowy. Oznacza to, że przedstawiono jedynie koncepcję wstępną, a nie konkretne rozwiązanie. Teraz wszystko w rękach posłów. I ja im nie zazdroszczę, bo uchwalenie nowych przepisów zgodnych z tym, co chce TK, będzie trudne, a nawet bardzo trudne - mówi money.pl konstytucjonalista prof. Marek Chmaj.
- Moim zdaniem kwota musi być zróżnicowana w zależności od tego, w jakim gospodarstwie żyje dana osoba. Jeśli ktoś utrzymuje się samotnie, to będzie miał kwotę w wysokości 544,09 zł miesięcznie, czyli ponad 6,5 tys. zł rocznie. Jeśli jednak jest to gospodarstwo czteroosobowe, to kwota wolna od podatku powinna dla nich wynieść 1855,16 zł, czyli tyle, ile podał Instytut Pracy i Spraw Socjalnych - mówi money.pl Marek Siudaj, doradca podatkowy w firmie Tax Care.
Kluczowa jest kwestia tego, jak minimum egzystencji (inaczej zwane minimum biologicznym) jest wyliczane. IPiSS co roku sprawdza, ile potrzeba pieniędzy, by zaspokoić podstawowe potrzeby życiowe. Definicja mówi, że poniżej kwoty podawanej przez Instytut następuje biologiczne wyniszczenie organizmu.
IPiSS wylicza, ile pieniędzy potrzeba sześciu różnym gospodarstwom: od 1-osobowego do rodziny z trójką dzieci oraz dla 1- i 2-osobowych gospodarstw emeryckich. W zależności od kategorii kwota minimum egzystencji wynosi od 515 zł (1-osobowe gosp. emeryckie) do 2388 zł (5-os. rodzina).
| Ile wynosi minimum egzystencji? | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1-osobowe M+K/2 | 2-osobowe M+K | 3-osobowe M+K+Dmł | 3-osobowe M+K+Dst | 4-osobowe M+K+Dmł+Dst | 5-osobowe M+K+Dmł+2xDst | 1-osobowe emeryckie | 2-osobowe emeryckie | |
| Obliczenia: money.pl. Legenda M - mężczyzna w wieku 25–60 lat., K - kobieta w wieku 25–60 lat,(M + K)/2 - wydatki na poziomie średniej arytmetycznej dla gospodarstwa mężczyzny i kobiety, DM - dziecko młodsze w wieku 4-6 lat, DS - dziecko starsze w wieku 13–15 lat. W gospodarstwach emeryckich liczy się kobietę i/lub mężczyznę w wieku powyżej 60 lat. | ||||||||
| Minimum egzystencji | 544,09 | 913,63 | 1 321,81 | 1 446,01 | 1 855,16 | 2 388,56 | 515,43 | 856,32 |
| Kwota wolna od podatku | 6 529,06 | 10 963,62 | 15 861,77 | 17 352,17 | 22 261,93 | 28 662,74 | 6 185,18 | 10 275,85 |
28 662 zł bez podatku
Najczęściej obiegowo minimum egzystencji nazywa się kwotę, której potrzebuje jedna dorosła osoba. W 2014 roku było to wspomniane 544,09 zł. Dzięki wyrokowi Trybunału kwota wolna od podatku może więc wzrosnąć dla takiej osoby do 6530 zł. Dzięki temu roczny podatek spadnie o ok. 620 zł, a miesięczna pensja wzrośnie o 52 zł.
Jeśli rozumieć wyrok Trybunału Konstytucyjnego dosłownie, to 5-osobowe rodziny zyskać mogą dużo, dużo więcej. Dla nich kwota wolna od podatku wynosić powinna nawet 28 662 zł Miesięczna pensja wzrosłaby dzięki temu nawet o ok. 350 zł. Nie wszyscy się z tym zgadzają.
- Samą argumentację Trybunału Konstytucyjnego popieram i uważam, że to niegłupie rozwiązanie, by powiązać minimum egzystencji z wysokością kwoty od podatku. Nie wyobrażam sobie jednak liczenia jej na każdą osobę. Kwota powinna być jedna i równa dla wszystkich - stwierdza w rozmowie z money.pl Jerzy Bielawny z Instytutu Studiów Podatkowych.
W jego opinii nie da się nawet policzyć, ile powinna wynosić kwota wolna od podatku, bo - jak wskazuje - wiele dzieci żyje w związkach niemałżeńskich i trudno je przypisać do jednego rodzica. Aby dochować zasady konstytucyjnej sprawiedliwości społecznej, inna kwota powinna być też w miastach, a inna na wsi. - A przecież na poziomie samorządu też są spore różnice - wskazuje ekspert. - Co innego w mieście, gdzie bezrobocie jest 20-procentowe, a co innego, gdy wynosi ono 5 proc. - tłumaczy. - Ten wyrok przypomina o jednej bardzo poważnej sprawie: w Polsce brak porządnej statystyki - dodaje.
Jego zdaniem posłowie na pewno będą musieli wybrać jedną z kwot wyliczanych przez IPiSS. Którą? Nie wiadomo. IPiSS minimum egzystencji wylicza też w oparciu o to, w jakim wieku są dzieci. Inna kwota jest na dzieci młodsze (4-6 lat), a inne dla dziecka starszego (13-15 lat). Osobne dane sporządzane są na szczeblu województw, a nawet powiatów.
3 tys. dla Polaków, 30 tys. dla posłów
Ile wynoszą kwoty wolne od podatku w Europie? Polska pod tym względem wyraźnie odstaje. Na przykład we Włoszech wynosi ona 3800 euro, a w Wielkiej Brytanii nawet równowartość 12 tys. euro. Nasze 3091 zł stawia nas na szarym końcu w Unii Europejskiej, a niektórzy przypominają, że kwota ta jest wyższa w niektórych krajach afrykańskich.
Trzeba jednak pamiętać, że od tej zasady jest jeden mały wyjątek. Nasi posłowie płacą podatek dopiero wtedy, gdy przekroczą próg 27 360 zł rocznie. Kwota wolna od podatku była też głośno dyskutowana w trakcie kampanii wyborczej. Zwycięski PiS obiecywał podniesie jej do 8 tys. zł.
Zobacz także: Podatki w Polsce są niezwykle niskie. Nie wierzycie?