Dyrektywa Parlamentu Europejskiego (PE), do której nowela dostosowuje nasze prawo, zakłada m.in. zmiany w zakresie określenia składników infrastruktury kolejowej, procesu ustalenia zdolności przepustowej i pobierania opłat za korzystanie z infrastruktury kolejowej; określa także wymogi dotyczące wyboru prezesa Urzędu Transportu Kolejowego.
Zmienione przepisy przewidują m.in. wyodrębnienie nowej grupy obiektów, tzw. obiektów infrastruktury usługowej, w stosunku do których stosowane mają być szczególne zasady udostępniania i pobierania opłat za korzystanie z nich. Wprowadzono zmiany do obowiązujących zasad udostępniania infrastruktury kolejowej, w tym umożliwiono szerszej grupie podmiotów (np. organizatorom publicznego transportu zbiorowego) zamawianie przejazdu pociągów.
Nowela wprowadza definicję stacji kolejowej oraz dworca kolejowego. Obiekty te będą udostępniane nieodpłatnie podróżnym, natomiast przewoźnikom kolejowym - odpłatnie.
W ustawie przewidziano opracowanie wieloletniego programu, który będzie określać zadania dla zarządców infrastruktury (np. standardy jakościowe) oraz wynikającą z tych zadań wysokość środków finansowych przewidzianych na ich realizację. Przyjęcie tego programu spowodować ma m.in., że zmodernizowane linie nie będą ulegały przedwczesnej degradacji, a efekty inwestycji będą rozwijane.
W ustawie zmieniono zasady nadzoru ze strony ministra właściwego do spraw transportu (obecnie jest to Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa)
nad prezesem Urzędu Transportu Kolejowego (UTK). Prezesa UTK będzie powoływał prezes Rady Ministrów spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru.
W noweli zapisano, że na stanowisko prezesa UTK może zostać powołana osoba, która m.in. ma polskie obywatelstwo, tytuł zawodowy magistra lub równorzędny albo tytuł inżyniera, nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione umyślnie, ma co najmniej 6-letni staż pracy, w tym co najmniej 3-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym, a także wykształcenie i wiedzę z zakresu spraw należących do właściwości prezesa UTK.
Szef urzędu raz w roku (do 31 grudnia) będzie składał oświadczenie premierowi o braku konfliktu interesów, ze wskazaniem bezpośrednich lub pośrednich interesów zagrażających niezależności w pełnieniu funkcji. Obowiązek składania oświadczenia wynika bezpośrednio z przepisów dyrektywy PE.
Większość przepisów ustawy wchodzi w życie po miesiącu od dnia ogłoszenia, reszta - po sześciu miesiącach od dnia ogłoszenia. Art. 3 dotyczący zmian w ustawie ze stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych wejdzie w życie 1 stycznia 2017 r.
Urząd Transportu Kolejowego pełni rolę regulatora rynku transportu kolejowego w Polsce. Do jego zadań należy m.in. nadzór techniczny nad eksploatacją i utrzymaniem linii kolejowych oraz pojazdów kolejowych, nadzór nad bezpieczeństwem ruchu kolejowego, nadzór nad przestrzeganiem praw pasażerów w transporcie kolejowym, licencji i świadectw maszynistów. UTK powstał 1 czerwca 2003 r. w drodze przekształcenia Głównego Inspektoratu Kolejnictwa.
