Jedną stawkę podatku VAT proponują Ryszard Petru i jego partia Nowoczesna. Według wyliczeń money.pl pomoże ona najbogatszym. Taniej kupią samochody, apartamenty czy ubrania. Dla średniaków będzie miało to efekt lekko negatywny. Zaszkodzi za to najbiedniejszym. Czteroosobowa rodzina żyjąca za minimum egzystencji straci nawet 34 zł miesięcznie. To sporo. Bo to aż tyle, ile wydaje na żywność w ciągu jednego dnia.
- Jeśli kupujemy sedes z montażem, płacimy 8 proc. VAT, bez montażu 23 proc. Szafa bez deski z tyłu - 8 proc., ale z deską, 23 proc. - wyliczał Ryszard Petru, prezentując swój pomysł na VAT i pokazując, w jaki - czasem paradoksalny - sposób oblicza się w Polsce ten podatek.
Najgłośniejszy przypadek dotyczy kawy. Jeśli jest ona podawana w kawiarni, to należy zapłacić za nią 23-proc. VAT. Gdy kawę weźmiemy na wynos, wówczas naliczyć można podatek w wysokości 8 proc. Podobnych kwestii związanych z tym napojem jest więcej. Swego czasu Ministerstwo Finansów rozstrzygało nawet, jaka jest stawka na kawę z mlekiem, a jaka na zwykłą czarną.
To, że VAT nie jest łatwym podatkiem, wie każdy. W Polsce mamy podstawową stawkę wynoszącą 23 proc. Objętych jest nią większość produktów. Jednak od tej zasady są wyjątki. Część zakupów obłożonych jest bowiem stawką ośmio- lub pięcioprocentową. Dotyczy to zwłaszcza żywności, ale i tu są odstępstwa (np. od czekolady nalicza się już 23-proc. VAT). Nowoczesna chce więc jednej, równej stawki na wszystko. Bo to utnie problemy z tym kto, kiedy i jaki podatek ma płacić.
Kandydująca na posłankę Hanna Gill-Piątek ze Zjednoczonej Lewicy skrytykowała pomysł na Facebooku, pokazując zdjęcie paragonu: - To jest paragon z codziennych zakupów, takich zwyczajnych, przed śniadaniem. Tylko jeden produkt na nim jest ze stawką 23 proc., wszystkie pozostałe to 5-8 proc. Dlatego wiem, że ta propozycja oznacza dla nas, zwykłych ludzi, ogromną podwyżkę cen żywności. Ale żeby mieć tego świadomość, trzeba samodzielnie robić zakupy, a nie mieć od tego pomoc domową.
Część internautów zaczęła wrzucać więc swoje paragony, podkreślając, że oni także na tym stracą. Inni zaczęli jednak przypominać, że przecież są też inne produkty, za które co miesiąc płacimy spore rachunki, a które są obłożone wyższą stawką. Tak jest np. z prądem, abonamentem telefonicznym czy benzyną.
Postanowiliśmy sprawdzić, kto ma rację. Po pierwsze, zajrzeliśmy do danych Głównego Urzędu Statystycznego, mówiących o strukturze wydatków gospodarstw domowych. Sprawdzono tam, ile statystyczni Kowalscy wydają pieniędzy na jedzenie, energię, transport czy kulturę. Jak pisaliśmy, nie cała żywność, jaką kupujemy, obłożona jest 5-procentową stawką VAT. Ta przetworzona ma już stawkę 8 proc., a napoje nawet 23 proc.
| Czy 16 proc. VAT pomoże zarabiającemu średnią krajową? | ||||
|---|---|---|---|---|
| obecny VAT | proc. wydatków | koszt dziś (zł) | koszt przy VAT 16 proc. (zł) | |
| Źródło: obliczenia własne na podstawie koszyka GUS; * w przypadku żywności zastosowaliśmy podział wydatków: 100,28 zł z 23 proc. VAT, 200 zł z 8 proc. VAT, 400 zł za 5 proc.VAT | ||||
| Żywność i napoje bezalkoholowe | różne* | 24,4 | 700,28 | 751,30 |
| Napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe | 23 proc. | 2,5 | 71,75 | 67,66 |
| Odzież i obuwie | 23 proc. | 5,3 | 152,11 | 143,46 |
| Koszty mieszkania i energii | 23 proc. | 20,1 | 576,87 | 544,04 |
| Wyposażenie mieszkania | 23 proc. | 4,9 | 140,63 | 132,62 |
| Zdrowie | 8 proc. | 5 | 143,5 | 151,04 |
| Transport | 8 proc. | 9,2 | 264,04 | 283,60 |
| Łączność | 23 proc. | 5 | 143,5 | 135,34 |
| Rekreacja i kultura | 23 proc. | 6,5 | 186,55 | 175,94 |
| Edukacja | 0 proc. | 1,1 | 31,57 | 36,62 |
| Restauracje i hotele | 8 proc. | 4,2 | 120,54 | 129,47 |
| Inne towary i usługi | 23 proc. | 11,8 | 338,66 | 319,38 |
| 2870,00 | 2870,47 |
Wniosek? 16-procentowy VAT nieznacznie, ale jednak zaszkodziłby Kowalskim. Jeśli uznamy, że mają oni budżet w wysokości średniej miesięcznej pensji na rękę, to stracą przez to kilkadziesiąt groszy miesięcznie. To wynik wyliczeń w oparciu o nasze założenia, ile wydadzą na żywność obłożoną VAT-em 5,8 i 23 proc.
Co ma Polak w koszyku? Z podatkiem VAT 16 proc. ma zdecydowanie mniej
Gorsze wnioski płyną jednak z analizy gusowskiego dokumentu "Budżet gospodarstw domowych". Tam statystycy wyliczają, ile Polak wydaje na poszczególne rodzaje produktów spożywczych i napojów. Łatwo więc sprawdzić, jak dokładnie zmiany podatkowe wpłyną na ich ceny.
| Wydatki statystycznego Polaka. Czy zyska na zmianie VAT? | ||||
|---|---|---|---|---|
| Obecny VAT | Koszt dziś (zł) | Koszt przy VAT 16 proc. (zł) | Koszt przy VAT 22 proc. (zł) | |
| Źródło: obliczenia money.pl na podstawie "Budżety gospodarstw domowych 2013", GUS * w przypadku tych produktów zastosowaliśmy najczęściej występującą stawkę VAT. Różnice dotyczą szczegółów. Np. część jogurtów (deserów mlecznych) objętych jest wyższą stawką VAT, podobnie jest z pieczywem o terminie przydatności do spożycia powyżej 14 dni, itp. | ||||
| *Pieczywo i produkty zbożowe ** | 5 proc. | 41,28 | 45,60 | 41,28 |
| *Makarony i produkty makaronowe * | 5 proc. | 2,24 | 2,47 | 2,24 |
| *Mąka * | 5 proc. | 1,58 | 1,75 | 1,58 |
| *Płatki śniadaniowe * | 5 proc. | 1,47 | 1,62 | 1,47 |
| *Mięso, w tym: * | ||||
| *mięso surowe * | 5 proc. | 33,29 | 36,78 | 33,29 |
| *wędliny i inne przetwory mięsne * | 5 proc. | 35,14 | 38,82 | 35,14 |
| *podroby i przetwory podrobowe * | 5 proc. | 2,3 | 2,54 | 2,30 |
| *Ryby i owoce morza * | 5 proc. | 8,1 | 8,95 | 8,10 |
| *Mleko, jogurty, sery, jaja, ** | 5 proc. | 37,01 | 40,89 | 37,01 |
| *Oleje i tłuszcze * | 5 proc. | 11,87 | 13,11 | 11,87 |
| *Owoce, w tym: * | ||||
| *owoce cytrusowe i banany ** | 8 proc. | 4,79 | 5,14 | 4,79 |
| *pozostałe owoce świeże * | 5 proc. | 8,04 | 8,88 | 8,04 |
| *owoce suszone, mrożone, orzechy, przetwory owocowe * | 8 proc. | 2,18 | 2,34 | 2,18 |
| *Warzywa, w tym: * | ||||
| *warzywa świeże lub chłodzone * | 5 proc. | 15,68 | 17,32 | 15,68 |
| *ziemniaki * | 5 proc. | 5,02 | 5,55 | 5,02 |
| *warzywa i grzyby mrożone * | 5 proc. | 1,01 | 1,12 | 1,01 |
| warzywa suszone i inne | 8 proc. | 6,24 | 6,70 | 6,24 |
| *Czekolada i wyroby cukiernicze * | 23 proc. | 7,81 | 7,37 | 7,75 |
| *Cukier, dżem * | 8 proc. | 9,03 | 9,70 | 9,03 |
| *Wyroby żywnościowe inne * | 8 proc. | 12,8 | 13,75 | 12,80 |
| *Napoje bezalkoholowe, w tym: * | ||||
| *kawa * | 23 proc. | 6,47 | 6,10 | 6,42 |
| *herbata * | 23 proc. | 2,67 | 2,52 | 2,65 |
| *kakao i czekolada w proszku * | 23 proc. | 0,29 | 0,27 | 0,29 |
| *wody mineralne i źródlane * | 23 proc. | 4,24 | 4,00 | 4,21 |
| *soki owocowe * | 5 proc. | 2,35 | 2,60 | 2,35 |
| *soki warzywne i owocowo-warzywne * | 5 proc. | 0,54 | 0,60 | 0,54 |
| *Używki (alkohol, tytoń) * | 23 proc. | 27,3 | 25,75 | 27,08 |
| *Odzież i obuwie * | 23 proc. | 53,72 | 50,66 | 53,28 |
| Użytkowanie mieszkania i energia | 23 proc. | 220,56 | 208,01 | 218,77 |
| *Wyposażenie mieszkania i * | 23 proc. | 49,67 | 46,84 | 49,27 |
| *Zdrowie ** | 8 proc. | 53,94 | 57,94 | 53,94 |
| *Transport ** | 8 proc. | 102,38 | 109,96 | 102,38 |
| *Łączność * | 23 proc. | 54,69 | 51,58 | 54,25 |
| *Rekreacja i kultura * | 23 proc. | 58,1 | 54,79 | 57,63 |
| Książki* | 8 proc. | 11,12 | 11,94 | 11,12 |
| *Edukacja * | 0 proc. | 12,53 | 14,53 | 12,53 |
| *Restauracje i hotele * | 8 proc. | 30,64 | 32,91 | 30,64 |
| *Pozostałe wydatki na towary i usługi * | 23 proc. | 61,28 | 57,79 | 60,78 |
| *Kieszonkowe * | 23 proc. | 17,23 | 16,25 | 17,09 |
| 1016,6 | 1025,45 | 1012,01 |
Według naszych wyliczeń strata dla "gusowskiego Kowalskiego" wyniesie około 9 zł miesięcznie. Trzeba jednak pamiętać o jeszcze jednej rzeczy. Rząd zadecydował już o obniżeniu podstawowej stawki VAT z 23 proc. do 22 proc. Ta ostatnia ma zacząć obowiązywać od początku 2017 roku (pierwotnie planowano to zrobić już kilka lat wcześniej). Jak w porównaniu z tą stawką wypadłyby koszty, gdyby wprowadzono 16-procentowy VAT? Miesięczna strata dla Kowalskich wzrośnie z około 9 zł do ponad 13 zł. Pamiętajmy, że to średnie dla jednej osoby. W przypadku rodziny czteroosobowej miesięcznie straci ona nawet 53 zł.
Komu taki podatek VAT Ryszarda Petru pomoże? Przede wszystkim bogatym. Oni na jedzenie wydają proporcjonalnie mniej. Większość ich pensji pochłaniają wydatki na kredyt hipoteczny, samochód, benzynę czy ubrania. Straciliby oni tylko na korzystaniu z usług hoteli i restauracji. Dzisiaj obowiązuje w nich bowiem 8-procentowy VAT.
Według GUS najbiedniejsi (20 proc. najsłabiej zarabiających) wydają na żywność i stałe opłaty mieszkaniowe około 54,4 proc. swoich dochodów. W przypadku najbogatszych (czyli 20 proc. najlepiej zarabiających) jest to już tylko 36,5 proc.
Najbiedniejsze rodziny tracą, samotnicy delikatnie zyskują
GUS niestety nie sprawdza, w jaki dokładnie sposób pieniądze wydają najbiedniejsi. Dotyczące ich dane postanowiliśmy zaczerpnąć z informacji o minimum egzystencji. Co roku opracowuje je Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Wylicza on, ile minimalnie musi mieć osoba samotna lub rodzina, by przeżyć bez uszczerbku dla swojego zdrowia. W 2014 roku w przypadku jednoosobowego gospodarstwa było to 544 zł miesięcznie, a dla rodziny 4-osobowej 1855 zł (około 464 zł na osobę).
| Wydatki 1-os. gospodarstwa żyjącego za minimum egzystencji | |||
|---|---|---|---|
| stawka VAT | Wydatki dziś (w zł) | Wydatki przy 16 proc. VAT (w zł) | |
| Źródło: obliczenia money.pl na podstawie danych Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych * w przypadku żywności zastosowaliśmy podział wydatków: 130 zł z 5-proc. VAT, 65 zł z 8-proc. VAT, 16,54 zł z 23 proc. | |||
| żywność | różne* | 211,54 | 229,04 |
| Mieszkanie, w tym: | 23 proc. | 259,32 | 244,56 |
| Edukacja | 0 proc. | 0 | 0 |
| Odzież i obuwie | 23 proc. | 19,51 | 18,40 |
| Leki | 8 proc. | 9,93 | 10,66 |
| Higiena | 23 proc. | 17,87 | 16,86 |
| Inne | 23 proc. | 25,91 | 24,44 |
| Suma | 544,09 | 543,96 |
Co się stanie, gdy zamiast dzisiejszych stawek VAT najubożsi zaczęliby korzystać z podatku Petru? W przypadku gospodarstwa jednoosobowego nie wywołałoby to w zasadzie żadnego efektu. Oszczędność wyniosłaby kilkanaście groszy w skali miesiąca.
16-procentowy VAT dużo gorzej zniosłyby rodziny. Według wyliczeń money.pl musiałyby znaleźć dodatkowe 34 zł 42 grosze miesięcznie albo po prostu zrezygnować z części wydatków. Z czego to wynika? Większość pieniędzy - tak jak pisaliśmy - przeznaczają oni bowiem na jedzenie. Różne stawki VAT pozwalają im także zaoszczędzić na lekach czy wydatkach edukacyjnych.
| Wydatki 4-os. gospodarstwa żyjącego za minimum egzystencji | |||
|---|---|---|---|
| Stawka VAT | Wydatki dziś (w zł) | Wydatki 16 proc. VAT (w zł) | |
| Źródło: obliczenia money.pl na podstawie danych Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych, * w przypadku żywności zastosowaliśmy podział wydatków: 530 zł z 5-proc. VAT, 270 zł z 8-proc. VAT, 59,31 zł z 23 proc. | |||
| Żywność | różne* | 859,31 | 931,46 |
| Mieszkanie | 23 proc. | 661,43 | 623,79 |
| Edukacja | 0 proc. | 59,87 | 69,45 |
| Odzież i obuwie | 23 proc. | 82,18 | 77,50 |
| Leki | 8 proc. | 45,46 | 48,82 |
| Higiena | 23 proc. | 58,59 | 55,25 |
| Inne | 23 proc. | 88,34 | 83,31 |
| Suma | 1855,16 | 1889,58 | |
| na 1 osobę | 463,79 | 472,40 |
Jedna, ujednolicona stawka oznacza, że za te kluczowe dla nich koszty życia zapłacą więcej. Szczególnie negatywnie wpłynąć mogą wyższe wydatki na edukację. Dla osób biedniejszych podrożeje ona drastycznie, bo aż o 16 proc. Dziś większość szkół podatku bowiem nie płaci w ogóle. A trzeba pamiętać, że utrata 34,42 zł to strata już przy dzisiejszych stawkach podatku. Gdy VAT spadnie, będzie ona jeszcze wyższa.
Jak liczy to Nowoczesna?
Ponieważ ani w programie Nowoczesnej, ani na jej stronie nie znaleźliśmy żadnych szczegółów dotyczących propozycji, poprosiliśmy o te dane samą partię. Choć ugrupowanie zostało założone przez ekonomistę, to jego wyliczenia nie są zbyt wnikliwe.
Dostaliśmy jedynie zawartość koszyka CPI (wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych, na jego podstawie wylicza się inflację) statystycznego Polaka z kilku ostatnich lat. Kolorami zaznaczono na nim ewentualny wpływ zmian w systemie podatkowym. Z tym, że nie wyszczególniono nawet różnic związanych z kilkoma stawkami VAT na żywność.