Brazylia. Zamach stanu w cieniu olimpiady

Prezydent Brazylii w poniedziałek może zostać ostatecznie odsunięta od władzy przez ludzi zamieszanych w największą aferę korupcyjną w historii kraju, której skala jest porażająca. Pełniący obowiązki prezydenta jest oskarżany o szpiegowanie na rzecz USA, a przewodniczący obu izb parlamentu siedzą w aresztach. - Niektóry nazywają to zamachem stanu w białych rękawiczkach – mówi w rozmowie z money.pl Janina Petelczyc z Fundacji Terra Brasilis.

Brazylijski parlament, w którym ponad połowa deputowanych umoczona jest w największą aferę korupcyjną w historii, odwołuje właśnie panią prezydent Dilmę Rousseff. Powód? Żeby ukryć deficyt finansowy kraju, wzięła kredyt w banku bez zgody Kongresu. Rzecz w tym, że Konstytucja w takiej sytuacji nie pozwala na odwołanie prezydenta. Co więcej, wszyscy jej poprzednicy tak robili.

Władzę w Brazylii przejął za to wiceprezydent, który sam ma na kocie wyroki i zakaz sprawowania władzy na osiem lat. A WikiLeaks twierdzi, że od lat szpieguje na rzecz USA. Przewodniczący obu izb parlamentu siedzą już w aresztach. A kraj, który miał być potęgą gospodarczą, pogrąża się w gospodarczym kryzysie. Co dzieje się z Brazylią?

Janina Petelczyc, Fundacja Terra Brasilis: Trochę, szczególnie piłkę nożną kobiet. Kiedyś przeczytałam, że brazylijska piłkarka Marta strzeliła w reprezentacji więcej goli niż Pele. Choćby dlatego byłam ciekawa tej gry.

Zdążyła.

Rzeczywiście, nawet krótko przed rozpoczęciem zawaliła się rampa w Marina de Gloria. Ale będę się upierać, że jednak zdążyli i ja bym ich tak nie krytykowała. Bo Brazylijczycy nie są narodem, który masowo uprawia jakieś inne sporty niż piłka nożna. Wiele z tych hal, na przykład do kolarstwa, którego oni nigdy nie uprawiali, pewnie w przyszłości będzie stało pustych, jak stadion w Manaus wybudowany specjalnie na mundial dwa lata temu w samym sercu Amazonii.

Pamiętajmy, że kiedy Brazylia została wybrana na gospodarza olimpiady, był 2009 rok. To był czas wielkiego wzrostu gospodarczego i zarazem bardzo silnego wzrostu społecznego. Dzięki niemu 36 mln ludzi w ciągu dekady wyszło z biedy. W 2014 roku ONZ skreśliło Brazylię ze światowej mapy głodu [xx1] . A kiedy w 2009 roku cały świat zmagał się z kryzysem ekonomicznym, w Brazylii PKB rosło o 7,5 proc. – to jest fenomenalny wynik.

Dokładnie tak jest. Jednym z problemów Brazylii jest gigantyczna korupcja, która dotyka bardzo wielu instytucji na każdym poziomie, zarówno politycznym, jak i prywatnym. Ale to, co się działo w Petrobrasie, ma niewyobrażalną skalę. To jest państwowa spółka wydobywająca ropę, w której państwo ma ponad połowę udziałów.

Tak było, teraz może już niekoniecznie, wszystko zależy od tego, jak rozwinie się sytuacja. Problem polega na tym, że ponieważ jest to spółka skarbu państwa, a Brazylia jest skorumpowana, bardzo wielu polityków ze wszystkich opcji politycznych, zarówno władza, jak o opozycja, korzystało z tego.

Zlecano różnym firmom budowlanym podwykonawstwo po zdecydowanie zawyżonych cenach i oczywiście część tych pieniędzy trafiała albo na konto polityków, albo partii politycznych. To był gigantyczny proceder na miliardy dolarów. Ta sprawa wyszła w ostatnich latach. I wszyscy ponoszą tego konsekwencje. Z jednej strony polityczne, bo wielu polityków również z górnych szczebli władzy jest oskarżonych, niektórzy trafiają już pod sąd.

Ale to są też konsekwencje ekonomiczne, ponieważ prawie wszystkie najważniejsze firmy budowlane były w to zamieszane. A jeśli aresztuje się szefa jakiejś firmy, która ma wybudować np. halę dla sportowców, to naturalne jest, że ten proces zwalnia. W tym sensie tak, to afera w Petrobrasie sprawiła, że proces przygotowania olimpiady zdecydowanie zwolnił.

Z naszej perspektywy to, co się tam dzieje, wygląda strasznie, ale być może dojdzie do jakiegoś oczyszczenia. Zobaczymy, jak to się rozwinie, bo nowy rząd na razie chowa sprawę pod dywan.

Rzeczywiście, niektóry nazywają to zamachem stanu w białych rękawiczkach. I on ciągle trwa. Mamy taką oto sytuację: prezydentem jest Dilma Rousseff, pierwsza kobieta wybrana na to stanowisko. To zresztą jej druga kadencja. 12 maja została jednak zawieszona w swoich obowiązkach. Obecnie trwa proces impeachmentu i prawdopodobnie 29 sierpnia Senat będzie głosował w tej sprawie, czyli albo za przywróceniem pani prezydent na stanowisko, albo za jej ostatecznym odwołaniem.

Ona jest jednym z rzadkich przypadków polityków, który nie ma na koncie żadnej afery korupcyjnej. Próbowano wielokrotnie jej cokolwiek udowodnić, instalowano nawet podsłuchy i nie udało się. Wydaje się, że ona rzeczywiście nie ma nic na sumieniu, zwłaszcza że jej polityka do tej pory była bardzo antykorupcyjna. Natychmiast zwalniała z urzędu każdego ministra ledwie podejrzanego.

Zarzuca jej się błąd, który ewidentnie popełniła, kiedy starała się o drugą kadencję w 2014 roku. Nie przedstawiła parlamentowi szczegółowych informacji dotyczących deficytu budżetowego.

Owszem, ale nie zapominajmy, że robili to wszyscy jej poprzednicy, którzy rządzili w Brazylii po upadku dyktatury w 1986 roku. To z pewnością był błąd, ale to nie jest powód, żeby ją odwoływać. Konstytucja mówi jasno, w jakich przypadkach można wszcząć procedurę impeachmentu i to nie jest jeden z tych przypadków.

To ewidentnie jest wymówka dla opozycji. Zresztą paradoksalnie w nowym rządzie już trzech polityków zostało odsuniętych od władzy, bo też są oskarżeni w aferze Petrobrasu właśnie.

Wypłynęły też podsłuchy, w których nowe władze mówiły: „dobrze, że odsunęliśmy panią prezydent od władzy, bo teraz możemy zamieść aferę pod dywan”. Zatem wszystko wskazuje na to, że ten rząd jest bardziej umoczony w aferę niż ten, który został odsunięty od władzy.

W tej chwili mamy rząd tymczasowego prezydenta Michela Temera, który wcześniej był wiceprezydentem. To jest przewodniczący największej partii brazylijskiej PMDB...

Owszem, ale nie tylko. Pojawiają się wobec niego nawet oskarżenia, że szpiegował na rzecz Stanów Zjednoczonych, co jest już bardzo mocnym oskarżeniem. Nad nim wiszą dużo poważniejsze podejrzenia niż wobec zawieszonej pani prezydent Rousseff.

Proszę zwrócić uwagę, że po raz pierwszy w historii igrzysk podczas ceremonii otwarcia prezydent nie został przedstawiony. On się po prostu bał, że go wygwiżdżą, bo dziś hasło „fora Temer”, czyli „przecz z Temerem”, jest chyba najpopularniejszym w Brazylii. PMDB to jest największa partia w Brazylii, a Temer ma tylko 2 proc. poparcia.

Tak, on z resztą teoretycznie nie może sprawować żadnej władzy przez 8 lat, więc dziwne jest, że pełni obowiązki prezydenta. Problem polega na tym, że gdyby to nie był Temer, czyli wiceprezydent kraju, następny w kolejce jest przewodniczący Izby Deputowanych. Do niedawna to był Eduardo Cunhia, który w tej chwili już jest w areszcie. Jeśli nie on, prawo przewiduje, że kolejny jest marszałek Senatu, ale ten też już jest aresztowany. I tak idąc po kolei, okazuje się, że w Brazylii już prawie nie ma osób, które mogłyby sprawować władzę.

Był, ale czy dalej jest, trudno powiedzieć

To było ewidentnie kolejne polityczne przedstawienie. Nie wiem, czy jest winny czy nie, ale jak na razie jemu też nikt nic nie udowodnił.

We wszystkich. Pamiętajmy, że Partia Pracujących jest u władzy od 2003 roku. Popełniała błędy, ale moim zdaniem była najlepszą, jeśli chodzi o rozwój społeczno-gospodarczy Brazylii. I opozycja ma już tego dosyć. Jeśli po raz czwarty przegrała wybory, to szuka innych dróg, żeby przejąć władzę. I robi to właśnie w taki sposób. A Lula, choć odsunął się już od władzy, wciąż ma gigantyczne poparcie. Dzisiejsze sondaże pokazują, że dostałby się do drugiej tury wyborów prezydenckich.

Złożyły się na to dwa podstawowe czynniki: niezależny od niego boom surowcowy i zbudowany przez niego popyt wewnętrzny. Przede wszystkim jednak Lula nie oddzielał kwestii gospodarczych od kwestii społecznych. Pamiętajmy, że Brazylia jest krajem wielkich nierówności, a on licznymi programami społecznymi zaczął to zmieniać. Wprowadził m.in. największy na świecie program społeczny - Bolsa Familía.

Ten sam. Polegał na tym, że jeżeli dana rodzina nie spełni kryterium dochodowego, a ma dzieci, które chodzą do szkoły i nie opuszczają zajęć, a do tego są szczepione, wówczas rodzina otrzymuje świadczenie. I to rzeczywiście bardzo pomogło wielu ludziom. Pomogło nie tylko finansowo, ale podniosło też poziom skolaryzacji, poprawiło stan zdrowia, a nawet bardzo wielu ludzi się zarejestrowało, bo wcześniej nie byli nigdzie zewidencjonowani. Dzięki tym pieniądzom wzrosła wewnętrzna konsumpcja, ludzie zaczęli kupować rzeczy, do których my jesteśmy przyzwyczajeni – lodówki, pralki, zmywarki. W efekcie zyskał na tym cały kraj, i ci najbiedniejsi, i ci bogatsi, którzy im te towary sprzedawali.

W 2009 roku Chiny kupowały od Brazylii 330 mln ton żelaza, po 181 dol. każda. Ale dzisiaj tona żelaza kosztuje około 40 dol., a Chiny kupują od Brazylii zaledwie 250 mln ton. Można więc sobie wyobrazić, jak to wpłynęło na przychody w brazylijskim budżecie.

Bo Lula też czegoś nie zrobił. Jest taki brazylijski ekonomista, zresztą polskiego pochodzenia, Ladislau Dowbor. To były doradca prezydenta Luli i jeden ze współtwórców programu Bolsa Familía. Dowbor wskazuje, że Brazylię obok kryzysu surowcowego dotknął także kryzys popytowy, bo wewnętrzna konsumpcja zmalała.

Bo kiedy Lula w 2003 roku kandydował, to była jego trzecia próba, by zostać prezydentem. Do tej pory cały czas bowiem straszono, że to jest komunistą, że zrobi z Brazylii drugą Wenezuelę, więc żeby uspokoić i media, i zagranicę, Lula podpisał tzw. list czerwca. Zadeklarował w nim, że w ogóle nie będzie ingerował w kwestie instytucji finansowych, nie będzie wpływał na poziom stóp procentowych.

Jak powiedział, tak zrobił. Tylko że teraz w Brazylii kredyty są niesamowicie wysoko oprocentowane. Ci, którzy dostali z programów społecznych dodatkowe pieniądze, kupowali te pralki i lodówki na raty, a oprocentowanie potrafi tam sięgać 100 proc. Ale tego nikt im nie mówił, a to są często ludzie słabo wykształceni. Szacuje się, że w 2006 roku średnio 19 proc. dochodów gospodarstw domowych szło na spłatę tego zadłużenia. Dziś idzie już prawie 46 proc., a to oznacza, że ludzie nie mogą więcej kupować. Dotyczy to też prywatnych przedsiębiorców, którzy w tej sytuacji nie mogą pozwolić sobie na kupno maszyn na kredyt lub w leasingu. Brak podstawowej wiedzy ekonomicznej wielu obywateli wykorzystywały też banki, które oferowały nowym klientom karty kredytowe. Tylko, że są to karty niewiarygodnie wysoko oprocentowane, to potrafi być nawet 600 proc. Ludzie wpadli w długi, popyt się zatrzymał.

I wreszcie, co nie mniej ważne, dług publiczny oprocentowany jest na poziomie 14 proc., podczas gdy w Europie ok. 1 proc. Kto na tym zarabia? Pośrednicy finansowi. Global Financial Integrity twierdzi, że 520 mld dol. właśnie z tego powodu nie jest reinwestowane w brazylijską gospodarkę. To jest ponad 28 proc. PKB. I to jest właśnie błąd poprzednich rządów, że nic z tym nie zrobiły, ale też nie mogły.

Obecna władza na pewno nie, bo moim zdaniem prowadzi politykę dokładnie odwrotną do tej, która mogłaby sprzyjać wzrostowi. Myślę, że ten dobry czas dla Brazylii już minął, a swojej szansy na głębsze zmiany nie wykorzystali.

Bo to jest kraj, w którym żyje 200 mln ludzi. Ale to wcale nie kryzys i bezrobocie, które w ostatnich latach wzrosło z 6 do 12 proc. spowodowało falę protestów. Protesty zaczęły się w 2013 roku w Sao Paolo, kiedy władze lokalne chciały podnieść ceny biletów komunikacji miejskiej, a trzeba pamiętać, że usługi publiczne są na bardzo złym poziomie. Wtedy na ulice Sao Paolo wyszli ludzie. Policja, która w Brazylii jest bardzo agresywna, popełniła gigantyczny błąd - potraktowała tych ludzi bardzo brutalnie. I to był początek.

W konsekwencji zaczęły wychodzić kolejne grupy ludzi, w pewnym sensie w geście solidarności, ale powoli zaczęły zmieniać się transparenty. Zaczęły pojawiać się hasła przeciwne korupcji, no bo przecież właściwie każdy jest przeciwko korupcji, a z czasem pojawiały się też hasła antyrządowe. O ile na początku wyszli na ulice ludzie ubożsi, o tyle później to się odwróciło, bo ci, którzy są przeciwni władzy, to klasa bogatsza. Pokazały to nawet badania. Ci, którzy już w 2016 roku wychodziły na ulicę, to przede wszystkim ludzie biali, z wyższym wykształceniem i przeciętnie 2,5-krotnością średniej pensji.

Oni chcą przede wszystkim odwołania rządu. Poza tym nie podobały im się programy społeczne, bo ich zdaniem ich beneficjentom nie chce się pracować, a bogaci muszą ich utrzymywać. To nie do końca jest prawda. Brazylia wydaje na kwestie społeczne mniej niż większość państw. Średnio w OECD to jest 22 proc., Brazylia wydaje ok. 15, czyli tyle, ile Chile. Z tego 10 proc. idzie na system emerytalny, który zresztą wymaga reformy.

Teraz, od czasu impeachmentu ci ludzie zniknęli z ulic.

Elity dostały, czego chciały. Widać zmianę już nawet wręcz ideologiczną. W Brazylii ponad połowa ludności deklaruje się jako potomkowie afrykańskich niewolników. To jest drugi po Nigerii kraj pod względem ciemnoskórej ludności. A nowym rządzie są sami biali mężczyźni.

Myślę, że te obawy są w dużej mierze uzasadnione, co widać po tym, jak w tej chwili prowadzi się politykę gospodarczą, jak bardzo rząd wycofuje się z różnych kwestii społecznych i jak bardzo dąży do prywatyzacji różnych dziedzin życia.

Prezydent Dilma Rousseff była w zawoalowanym konflikcie z władzami USA, zwłaszcza że kiedy ujawniono, że Stany Zjednoczone podsłuchiwały polityków, w tym np. Angelę Merkel, okazało się, że podsłuchiwana była również prezydent Rousseff. Kontakty na linii Brazylia - USA znacznie się ochłodziły, prezydent Rousseff zrezygnowała nawet z zaplanowanej już wizyty w USA.

Teraz ta zmiana władzy może mieć dla Stanów Zjednoczonych znaczenie. Z perspektywy międzynarodowych korporacji, które swoje źródła mają w USA, ten rząd będzie lepszy. Już jest.

Mam nadzieję, że tak nie jest. Pytanie, czy USA rzeczywiście mają taką władzę. Choć historia pokazuje, że mają.