Zdolność prawna - czym jest i komu przysługuje?

Zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Kwestie dotyczące zdolności prawnej reguluje art. 8 Kodeksu cywilnego. Każdy człowiek ma zdolność prawną. Nie jest ona zależna od wieku, zdolności psychicznych ani fizycznych. Ponadto nie podlega ona stopniowaniu i nie można się jej wyzbyć. 

Zdolność prawna przysługuje każdej osobie fizycznej z chwilą narodzin. Wobec tego zdolność prawną nabywa dziecko, które urodziło się żywe. W myśl definicji mianem dziecka żywego określa się „całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha, lub wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, takie jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone.”

Warunkową zdolność prawną posiada natomiast dziecko poczęte, które może być podmiotem praw i obowiązków, jeżeli w chwili ich nabycia jest już poczęte oraz jeśli urodzi się żywe. Zdolność prawna przysługuje również osobom prawnym, takim jak spółki, fundacje, spółdzielnie w momencie ich powstania, a więc z chwilą wpisania do odpowiedniego rejestru (KRS). Ponadto przysługuje ona jednostkom organizacyjnym, którym przepisy przyznają osobowość prawną.

Zdolność do czynności prawnych jest to możliwość samodzielnego podejmowania czynności prawnych w sposób prawnie wiążący. Osoby, które posiadają zdolność do czynności cywilnoprawnych mogą samodzielnie zawierać umowy, zaciągać zobowiązania, czy składać innego rodzaju oświadczenia woli, które będą skutkować powstaniem stosunku prawnego. Zdolności do czynności prawnych można natomiast nie posiadać. Zdolność prawna jest zaś niezbywalna i nabywana jest wraz z narodzinami. Można ją stopniować i jest zależna od wieku. 

Prawo wyróżnia trzy rodzaje zdolności do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych, którą nabywa się wraz z chwilą uzyskania pełnoletności lub zawarcia małżeństwa przed 18. rokiem życia za zgodą sądu. Drugi rodzaj to ograniczona zdolność do czynności prawnych, którą mają osoby, które ukończyły 13. rok życia oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione. Aby miały one prawo do podjęcia czynności prawnych, wówczas wymagana będzie zgoda ich przedstawiciela ustawowego. W przypadku małoletnich dzieci najczęściej jest to rodzin, w przypadku osób ubezwłasnowolnionych - opiekun. 

Kto nie posiada zdolności do czynności prawnych? Osoby, które nie ukończyły 13 roku życia lub zostały ubezwłasnowolnione całkowicie. 

Rozróżnieniu należy również poddać osobowość prawną. Jest to pojęcie określające posiadanie przez osobę prawną zdolności prawnej i jednocześnie zdolności do czynności prawnych. Osobowość prawną zgodnie z założeniem mają m.in. spółki kapitałowe, uczelnie wyższe, partie polityczne, kościoły, jednostki samorządu terytorialnego czy spółdzielnie. Osobowość prawną otrzymuje się zaś w momencie wpisania do właściwego rejestru. 

Do cech charakterystycznych osobowości prawnej zalicza się posiadanie majątku, organów reprezentacji, które są istotnym elementem jej struktury organizacyjnej. Jak wynika z poprzedniego zdania, osobowość prawna musi również posiadać odpowiednią strukturę organizacyjną. 

Zdolność prawna nie może zostać w żaden sposób ograniczona. Zgodnie z przepisami przysługuje ona każdej osobie fizycznej i wygasa dopiero z chwilą jej śmierci. W przypadku zdolności prawnej np. spółek wygasa ona w momencie wykreślenia danej organizacji z rejestru. 

Ograniczeniu podlegać będzie zdolność do czynności prawnych. Jak zostało wspomniane, ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13. rok życia lub zostały częściowo ubezwłasnowolnione.