Kto i kiedy powinien zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych?

Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) to opłata skarbowa, która zastąpiła opłatę obowiązującą od umów i innych oświadczeń woli o charakterze cywilnoprawnym. Obejmuje on niektóre rodzaje czynności cywilnoprawnych, których przedmiot nie został objęty podatkiem VAT. 

Obowiązek zapłaty PCC powstaje z dniem dokonania czynności cywilnoprawnej. Wówczas zapłata należności leżeć będzie po jednej ze stron sporządzonej umowy. 

PCC dotyczy wyłącznie określonych czynności i podmiotów wskazanych w Ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych z dnia 9 września 2001 roku. Będą to:

• umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
• umowy pożyczki, pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
• umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów
• i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
• umowy dożywocia,
• umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności - w części dotyczącej spłat lub dopłat,
• ustanowienie hipoteki,
• ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
• umowy depozytu nieprawidłowego,
• umowa spółki.

Opodatkowaniu podlegają również zmiany tych umów pod warunkiem, że zwiększona zostaje podstawa opodatkowania. Czynności te będą podlegać opodatkowaniu, jeżeli ich przedmiotem są:

• rzeczy znajdujące się na terytorium Polski lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Polski,
• rzeczy znajdujące się za granicę lub prawa majątkowe wykonywane za granicę, w przypadku, jeżeli miejsce zamieszkania lub siedziba nabywcy znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 

Obowiązek uiszczenia podatku od czynności cywilnoprawnych dotyczy osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, będących stronami czynności cywilnoprawnych podlegających opodatkowaniu. O tym, kto zapłaci PCC decyduje również rodzaj czynności. Opodatkowaniem objęte są:

• umowy sprzedaży - podatnikiem będzie kupujący,
• umowy zamiany - podatnikiem będą strony umowy,
• umowy darowizny - podatnikiem będzie obdarowywany,
• umowy dożywocia - podatnikiem będzie nabywca własności nieruchomości,
• umowy o dział spadku lub o zniesienie współwłasności - podatnikiem będzie podmiot, który nabywa rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku, lub we współwłasności,
• umowy pożyczki - podatnikiem będzie podmiot, który bierze pożyczkę.

Zdaniem podatnika jest samodzielne obliczenie wysokości podatku i wpłacenie należności w kasie organu podatkowego lub bezpośrednio na rachunek bankowy urzędu właściwego ze względu na miejsce siedziby kupującego. 

Podatnik musi również złożyć deklarację podatkową w formie formularza PCC-3 w ciągu 14 dni od powstania obowiązku podatkowego. Może zrobić to zarówno osobiście, listownie, jak i elektronicznie. W przypadku wypełnienia deklaracji w systemie e-Deklaracje potrzebny będzie jednak kwalifikowany podpis elektroniczny lub dane autoryzujące.

Wysokość podatku zależna będzie od rodzaju umowy oraz praw majątkowych. stawki te będą wyglądać następująco:

• 2 proc. - od umowy sprzedaży nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego, oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym,
• 2 proc. - od umów zamiany, dożywocia, o dział spadku, o zniesienie współwłasności oraz darowizny przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego, oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym,
• 1 proc. - od umowy sprzedaży lub przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych,
• 1 proc. - od umowy ustanowienia odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności. Stawka podatku w takim przypadku wyniesie 20 proc., jeżeli przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, postępowania podatkowego lub kontroli celno-skarbowej powołasz się na fakt zawarcia umowy, depozytu lub użytkowania, a podatek należny nie został zapłacony albo jako biorący pożyczkę powołasz się na fakt zawarcia umowy, a nie udokumentowałeś otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy,
• 0,5 proc. - od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego. W tym przypadku również stawka może wynieść 20 proc., jeżeli powołasz się na zawarcie umowy, ale nie uiścisz należności z zastrzeżeniem art. 7 ust. 5 ustawy,
• 0,1 proc. - od ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie wierzytelności istniejących. Obliczany jest od kwoty zabezpieczonej wierzytelności,
• 19 zł - od ustanowienia hipoteki na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej,
• 0,5 proc. - od umowy spółki.

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych zakłada również zwolnienie od konieczności uiszczenia należności. Pełny katalog owych zwolnień przedstawiony został w art. 8 i 9. Zwolnieniu m.in. podlegać będzie:

• sprzedaż walut obcych,
• sprzedaż i zamiana walut wirtualnych,
• sprzedaż nieruchomości, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym, jeżeli nabywcą jest były właściciel (wieczysty użytkownik),
• sprzedaż budynku mieszkalnego lub jego części, lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego lub prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym,
• sprzedaż rzeczy ruchomych, jeżeli podstawa opodatkowania nie przekracza 1000 zł;
• sprzedaż bonów i obligacji skarbowych;
• sprzedaż bonów pieniężnych Narodowego Banku Polskiego.

Od podatku zwolnione są również poszczególne strony czynności cywilnoprawnych:

• państwa obce, ich przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i siły zbrojne, międzynarodowe organizacje i instytucje oraz ich oddziały i przedstawicielstwa, korzystające na podstawie ustaw, umów lub powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych z przywilejów i immunitetów, a także członków ich personelu i inne osoby zrównane z nimi, jeżeli nie są one obywatelami polskimi i nie mają miejsca stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - pod warunkiem wzajemności,
• organizacje pożytku publicznego dokonujące czynności cywilnoprawnych wyłącznie w związku z nieodpłatną działalnością,
• jednostki samorządu terytorialnego,
• Skarb Państwa,
• osoby nabywające na potrzeby własne m.in. sprzęt rehabilitacyjny, wózki inwalidzkie, motocykle lub samochody osobowe, itp.
• Agencja Rezerw Materiałowych.

PCC polega zwrotowi wyłącznie w przypadkach wymienionych w art. 11 ustawy z dnia 1 września 2001 roku. Uzyskanie należności możliwe będzie, gdy:

• uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli (jest to nieważność względna);
• nie spełnił się warunek zawieszający, od którego uzależniono wykonanie czynności cywilnoprawnej;
• spółka nie została zarejestrowana w rejestrze przedsiębiorców lub wysokość kapitału zakładowego spółki kapitałowej została zarejestrowana w kwocie niższej, niż określała umowa spółki – w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i podatkiem należnym;
• podwyższenie kapitału zakładowego spółki nie zostanie zarejestrowane lub zostanie zarejestrowane w wysokości niższej niż określona w uchwale – w części stanowiącej różnicę między podatkiem zapłaconym i należnym od podwyższenia kapitału zakładowego ujawnionego w rejestrze przedsiębiorców;
• nie dokonano wpisu hipoteki do księgi wieczystej.

Aby uzyskać zwrot podatku, podatnik musi złożyć stosowny wniosek do urzędu skarbowego. Warto również wiedzieć, że PCC nie podlega zwrotowi po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony.