Auta służbowe a wypadki drogowe

Jeżeli pracownik korzysta z własnego samochodu osobowego do celów służbowych i w trakcie realizacji zadań służbowych dojdzie do kolizji lub wypadku drogowego, a samo zdarzenie uznane zostanie za wypadek przy pracy, to zgodnie z art. 237 Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy.

W przypadku całkowitego zniszczenia tych przedmiotów wysokość odszkodowania uzależniona jest od ich realnej wartości w chwili wypadku. Wprowadzone zostało jednak bardzo istotne ograniczenie w tych roszczeniach wobec pracodawcy, a mianowicie nie dotyczą one utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych.

Pracownik korzystający z własnego samochodu do celów służbowych musi więc brać pod uwagę realne zagrożenie utraty lub uszkodzenia swojego mienia i nie jest w takim przypadku istotne, że działał na rzecz i w interesie pracodawcy. Z tego względu ustawodawca uwzględnił tutaj możliwość ubezpieczenia pojazdu w ramach dobrowolnego AC.

Problem jest bardziej skomplikowany w sytuacji korzystania przez pracownika z samochodu pracodawcy. Pracownik może doraźnie, jednorazowo wykorzystywać samochód lub mieć samochód służbowy do własnej dyspozycji. Różnica polega więc na tym kto jest odpowiedzialny za utrzymywanie go we właściwym stanie technicznym. Doraźne wykorzystywanie samochodu wiąże się bezpośrednio z tym, że pracownik nie ma wpływu na jego stan techniczny, a więc nie może ponosić skutków niewłaściwego serwisowania. Szkody wynikłe w takiej sytuacji np. awaryjne uszkodzenie pojazdu, nie mogą być przypisywane pracownikowi.

Jazda samochodem wiążę się nierozerwalnie z ryzykiem kolizji drogowej i możliwością uszkodzenia lub zniszczenia pojazdu. Wynikająca z tego strata pracodawcy to utrata pojazdu i ewentualnie strata w zyskach jakie generowało korzystanie z samochodu. Aby pracownik ponosił odpowiedzialność materialną za utracone zyski pracodawcy, to pracodawca musi wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody (art. 116 Kodeksu pracy). Pracownik ponosi więc odpowiedzialność za szkodę w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę (art. 115 Kodeksu pracy). Odszkodowanie z tego tytułu ustala się w wysokości wyrządzonej szkody, jednak nie może ono przewyższać kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody.

Uszkodzenie pojazdu wiąże się także z odpowiedzialnością za powierzone mienie. Zgodnie z art. 124 §2 Kodeksu pracy, pracownik odpowiada w pełnej wysokości za szkodę w mieniu powierzonym mu do zwrotu. Od tej odpowiedzialności może się jednak uwolnić jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych (art. 124 §3 K.p.). W przypadku kolizji drogowej istotne jest więc wskazanie sprawcy zdarzenia. Może to nastąpić bezpośrednio na miejscu wypadku, gdzie sprawcę wskaże policja lub sprawa kierowana jest do sądu i w takim przypadku ustalenie odpowiedzialności zostaje zawieszone do czasu rozstrzygnięcia przez sąd.

Strony mogą określić zasady odpowiedzialności za powierzone mienie w formie dodatkowej umowy. Zawierać ona może np. obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Nie będzie to jednak miało zastosowania w sytuacji całodobowego dysponowania samochodem i zapewnienia przez pracownika miejsca do parkowania. Jeżeli w ramach powierzonego mienia z samochodu korzysta kilku pracowników, pracownicy ci ponoszą wspólną odpowiedzialność materialną.

W takim przypadku, podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta na piśmie z pracodawcą (art. 125 K.p.). W razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części spowodowana została przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowną jej część odpowiadają jedynie sprawcy szkody.

Ubezpieczenie pojazdu AC nie stanowi elementu wyłączającego całkowicie odpowiedzialność pracownika. W grę wchodzić może bowiem realna utrata wartości pojazdu lub też szkoda całkowita, której nie pokrywa wartość polisy.

W przypadku kolizji drogowej nie można zapominać o szkodzie wyrządzonej osobom trzecim przez pracownika wykonującego obowiązki. W takim przypadku do naprawienia szkody zobowiązany jest pracodawca w ramach polisy OC lub ugody. Pracownik ponosi jednak odpowiedzialność wobec pracodawcy, który naprawił szkodę osobie trzeciej (art. 120 Kodeksu pracy).

Egzekwowanie od pracownika odpowiedzialności jest sprawą indywidualną. Kodeks pracy określa jedynie zasady, według których pracodawca może dochodzić swoich roszczeń, co nie oznacza, że musi z tych uprawnień korzystać. Pracodawca może odstąpić od postępowania, może zawrzeć ugodę z pracownikiem na odrębnych zasadach lub w przypadku sporu co do winy i odpowiedzialności pracownika, sprawa może zostać skierowana na drogę postępowania sądowego.

Powierzenie samochodu służbowego osobie zatrudnionej na podstawie umowy cywilnoprawnej, niesie ze sobą podobne skutki jak te wyżej opisane. Jeżeli strony nie określiły w umowie zasad odpowiedzialności za szkody, to spory rozstrzygana są przez sądy w drodze postępowania cywilnego.