Już za tydzień - 28 listopada br. – wejdzie w życie Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661).
Ustawa ta nakłada na firmy nowy rodzaj odpowiedzialności za czyn zabroniony dokonany przez osobę fizyczną. Od dnia wejścia w życie omawianej ustawy przedsiębiorcy muszą liczyć się z możliwością pociągnięcia firmy do odpowiedzialności karnej za wymienione w ustawie działania osoby fizycznej, co wiąże się z nałożeniem na firmę dotkliwych kar pieniężnych oraz kar o charakterze niepieniężnym.
Co ważne - odpowiedzialność albo brak odpowiedzialności podmiotu zbiorowego na zasadach określonych w omawianej ustawie nie wyłącza odpowiedzialności cywilnej za wyrządzoną szkodę, odpowiedzialności administracyjnej ani indywidualnej odpowiedzialności prawnej sprawcy czynu zabronionego.
Podmiot zbiorowy – co to jest?
Zgodnie z ustawą podmiotem zbiorowym jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, a także spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, a także zagraniczna jednostka organizacyjna.
Kiedy odpowiada podmiot zbiorowy?
Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego przez osobę fizyczną zostało stwierdzone:
- prawomocnym wyrokiem skazującym;
- nakazem karnym;
- prawomocnym orzeczeniem o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności lub
- prawomocnym orzeczeniem warunkowo umarzającym postępowanie albo
- prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu okoliczności wyłączających ściganie sprawcy.
Osoba fizyczna – sprawca czynu zabronionego
Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności za czyn zabroniony, którym jest zachowanie osoby fizycznej:
- działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,
- dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa powyżej,
- działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą lub wiedzą osoby, o której mowa w pkt 1,
- będącej przedsiębiorcą
- jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, chociażby niemajątkową.
Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności w razie:
- stwierdzenia co najmniej braku należytej staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w pkt 2 lub 3 powyżej, lub co najmniej braku należytego nadzoru nad tą osobą albo
- gdy organizacja działalności tego podmiotu nie zapewnia uniknięcia popełnienia czynu zabronionego, a mogło je zapewnić zachowanie należytej, wymaganej w danych okolicznościach ostrożności przez osobę, o której mowa w pkt 1 lub 4.
Jakie przestępstwa
Podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności na podstawie omawianej ustawy, jeżeli osoba fizyczna popełniła określone w ustawie przestępstwo:
- przeciwko obrotowi gospodarczemu;
- przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi;
- łapownictwa i płatnej protekcji;
- przeciwko ochronie informacji;
- przeciwko wiarygodności dokumentów;
- przeciwko mieniu;
- przeciwko wolności seksualnej i obyczajności;
- przeciwko środowisku;
- przeciwko porządkowi publicznemu;
- stanowiące czyn nieuczciwej konkurencji;
- przeciwko własności intelektualnej.
Podmiot zbiorowy podlega również odpowiedzialności na podstawie ustawy, jeżeli osoba fizyczna popełniła przestępstwo skarbowe:
- przeciwko obowiązkom podatkowym i rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji;
- przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami.
Jakie kary
Obowiązkowo Sąd orzeka:
- karę pieniężną:
- w wysokości do 10% przychodu określonego w trybie przepisów o podatku dochodowym od osób prawnych, osiągniętego w roku podatkowym poprzedzającym wydanie orzeczenia.
- jeżeli przychód ten jest niższy niż 1.000.000 zł, karę pieniężną orzeka się w wysokości do 10% wydatków poniesionych w roku poprzedzającym wydanie orzeczenia.
W obu przypadkach kara pieniężna nie może być niższa niż 5.000 zł.
- przepadek:
- przedmiotów pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego lub które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego;
- korzyści majątkowej pochodzącej chociażby pośrednio z czynu zabronionego;
- równowartości przedmiotów lub korzyści majątkowej pochodzących chociażby pośrednio z czynu zabronionego.
Ponadto Sąd może orzec:
- zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń;
- zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi;
- zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem;
- zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne;
- zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej;
- podanie wyroku do publicznej wiadomości.
Postępowanie sądowe
Postępowanie w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych wszczyna się na wniosek:
- prokuratora lub
- pokrzywdzonego,
- Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - w sprawach, w których podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego jest czyn zabroniony uznany przez ustawę za czyn nieuczciwej konkurencji.
W pierwszej instancji orzeka sąd rejonowy, w którego okręgu popełniono czyn zabroniony, a jeżeli czyn taki popełniono w okręgu kilku sądów, na polskim statku wodnym lub powietrznym albo za granicą - sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się siedziba podmiotu zbiorowego, a w przypadku zagranicznej jednostki organizacyjnej - siedziba jej przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej.
Sąd apelacyjny, na wniosek sądu rejonowego, może przekazać do rozpoznania sądowi okręgowemu, jako sądowi pierwszej instancji, sprawę ze względu na jej szczególną wagę lub zawiłość.