Ponad 20 miliardów złotych na kontach Polaków. Wystarczyło pięć lat

W lipcu 2019 r. pierwsza transza pracowników z największych firm zaczęła być zapisywana do PPK. Po pięciu latach w programie jest 3,5 mln osób. Partycypacja, czyli faktyczny udział w odniesieniu do liczby uprawnionych do PPK wynosi 48 proc. To sporo mniej niż pierwotnie założono w ocenie skutków regulacji, w których optymistycznie zapisano, że będą to trzy czwarte uprawnionych.

Mimo wszystko PPK sprawiły, że liczba Polaków, którzy oszczędzają dobrowolnie w trzecim filarze, zbliżyła się do pięciu milionów, podczas gdy wcześniej nie dobijała do miliona.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Największą zasługą programu jest to, że więcej osób zrozumiało, że dodatkowe fundusze na emeryturę się przydadzą. Liczba członków PPK jest wysoka i rośnie, na pewno też trafili na dobrą koniunkturę - podkreśla ekonomista Maciej Bukowski ze Szkoły Głównej Handlowej i think tanku WiseEuropa.

Faktycznie średnia stopa zwrotu od 2020 r. do maja tego roku wyniosła 45 proc. Na liczbę uczestników PPK zwraca uwagę także współtwórca programu, wiceprezes Polskiego Funduszu Rozwoju (PFR) Bartosz Marczuk.

- Najważniejsza w tym kontekście historia z perspektywy historii systemu emerytalnego w Polsce to fakt, że po 1999 r. były trzy próby stworzenia dodatkowego modelu oszczędzania - PPE, IKZE i IKE. W ciągu 20 lat liczba osób korzystających z nich wyniosła około 900 tys., natomiast po wprowadzeniu PPK urosła ona do 4,9 mln. To zmiana systemowa - podkreśla Marczuk.

PFR przygotował raport na pięciolecie PPK, w którym pokazuje ciekawe zestawy danych.

Jak czytamy, w ciągu pięciu lat PPK zgromadziły aktywa warte 27,2 mld zł. W tym czasie wpłaty do programu po odjęciu wypłat wyniosły 21,76 mld zł, więc fundusze zarobiły 5,46 mld zł. Składka na PPK to minimum 2 proc. od wynagrodzenia ze strony pracownika i minimum 1,5 proc. od pracodawcy plus dopłaty od budżetu - powitalna i roczna. Taka konstrukcja powoduje, że PPK jest opłacalną formą oszczędzania, bo pracownik ma dopłacane blisko drugie tyle, co sam wkłada do systemu.

Ze strony pracodawców wpłynęło 10 mld zł, wpłaty z budżetu wyniosły 2,37 mld zł, a pracownicy włożyli do PPK 13,5 mld zł.

PFR w swoim raporcie pokazał symulację, w której pracownik z pensją 6 tys. zł brutto oszczędza od grudnia 2019 do czerwca tego roku. W tym czasie wpłynęło od niego łącznie 6,5 tys. zł ze składek, ale na jego koncie dzięki dopłatom z budżetu, składce od pracodawcy i zwrotowi z inwestycji jest 16,7 tys. zł, czyli dla niego stopa zwrotu wyniosła 158 proc.

Obecna liczba uczestników programu przekracza 3,5 mln. Gros z nich to Polacy, choć są także obcokrajowcy - jest ich nieco ponad 5 proc. Najwięcej w PPK, tak jak w całej strukturze rynku pracy, jest Ukraińców - 127,6 tys. Oprócz tego jest 15 tys. Białorusinów a podium zamykają obywatele Indii, których jest 4,5 tys.

Jak wynika z danych PFR średni wiek uczestnika to 39 lat. Najliczniejszą grupą wiekową stanowią oszczędzający w wieku 35-44 lat - to 31,5 proc. wszystkich uczestników. Kolejni to młodsza grupa w wieku 25-34 (27,8 proc.). Najmniej liczną grupą stanowią seniorzy w wieku 65+ - to zaledwie 0,4 proc. Jeśli chodzi o partycypację, czyli procent udziału w programie aktywnych członków spośród ogółu uprawnionych, to wynosi ona 47,7 proc. W podziale na firmy jest ona najwyższa. To paradoks w największych i najmniejszych firmach, w których udział pracowników w PPK przekracza 70 proc. W tych najmniejszych jest najwyższa i wynosi 77 proc.

Autorzy raportu zwracają jednak uwagę, że wprawdzie niewiele takich firm podpisało umowę o zarządzanie PPK, ale jak się już na to decydują, to udział jak na skalę jest masowy. Z kolei najmniej chętnych do PPK jest w firmach zatrudniających od 10 do 49 pracowników - to zaledwie 27 proc. uprawnionych.

Na pewno dużą rolę w zwiększaniu liczny uczestników PPK odgrywa automatyczny i odnawialny zapis to programu. Poza najmniejszymi firmami we wszystkich pozostałych wszyscy pracownicy są zapisywani do programu i mogą się z niego wypisać. Ta procedura ma być powtarzana co cztery lata. Pierwszy autozapis miał miejsce w zeszłym roku. Dane PPK pokazują jednak, że coraz większą rolę odgrywa naturalny napływ nowych uczestników. PPK rosną o około 20 tys. osób miesięcznie.

Docelowo program zakłada wypłaty po osiągnięciu 60. roku życia, ale w kilku przypadkach można dokonać jej wcześniej. Może to być na przykład wkład własny do zakupu nieruchomości, na wypadek poważnego zachorowania czy jako świadczenie małżeńskie. Najwięcej wypłat dokonano przez osoby, które ukończyły 60 lat. Łącznie z takiej możliwości skorzystało 14,5 tys. osób, które łącznie wypłaciły blisko 104 mln zł. Średnia kwota wypłat wyniosła 4,8 tys. zł.

Z kolei na wkład własny uczestnicy wypłacili 55,7 mln zł, a liczba osób, które to zrobiły, to 3,1 tys. Średnia kwota transakcji to 16,2 tys. zł. Najmniej popularne były wypłaty z tytułu poważnego zachorowania, w ramach których wypłacono 1,3 mln zł (zrobiło to zaledwie 400 osób) oraz w formie świadczenia małżeńskiego (zrobiły to zaledwie dwie osoby).

Oprócz wypłat z opisanych powyżej powodów każdy uczestnik PPK może dokonać zwrotu i wypłacić zaoszczędzone pieniądze. Tyle że z oszczędności potrącanych jest 30 proc. wpłat pracodawcy i trafiają one na konto ubezpieczonego w ZUS. Do tego w całości potrącane są dopłaty z budżetu. Wreszcie na koniec potrącany jest podatek Belki. Mimo to do maja tego roku łącznie dokonano 1,3 mln transakcji na sumę 3,46 mln zł. Z tej formy skorzystało 539,7 tys. uczestników. Średnia kwota zwrotu wyniosła 2,8 tys. zł. Najwięcej - ponad pół miliona transakcji - dokonano w 2023 r.

To cena za uwiarygodnienie systemu. Ludzie po deficycie zaufania wynikającego z tego, co stało się z OFE, sprawdzali system, czy gwarantuje, że kasę dostaniesz. To, co jest najważniejsze, że o ile na początku po skorzystaniu ze zwrotu w PPK zostawała połowa osób, które go dokonały, to obecne statystyki pokazują, że jest to 90 proc. - podkreśla Bartosz Marczuk.

Na pewno pięciolecie PPK każe zadać pytanie, co dalej. - Miejsce programu w całości nie zostało zdefiniowane, cały czas istnieje OFE czy inne programy, związane z trzecim filarem. Może państwo powinno inaczej sprzedać ten filar, jako pozwalający przygotować emeryturę pomostową - uważa Maciej Bukowski.

Pierwotnie stworzenie PPK miało być uzupełnione o likwidację OFE i przelanie środków z otwartych funduszy na prywatne konta emerytalne, co ostatecznie się nie udało. Na pewno to, co pozytywnego wydarzyło się w sprawie PPK, każe podchodzić ostrożnie do wszelkich pomysłów zmian, by nie zaburzyć pozytywnego trendu. Na szczęście z resortu finansów i resortu pracy płyną sygnały, według których żadna rewolucja się nie szykuje.

- Jeśli chodzi o te konstrukcje trzeciofilarowe, czyli IKE, IKZE, PPE i PPK, również nie pracujemy nad żadnymi zmianami. Ewentualnie możliwe są drobne, techniczne korekty, które udrażniają współfunkcjonowanie tych wszystkich produktów emerytalnych - mówił w wywiadzie dla money.pl wiceminister rodziny i pracy Sebastian Gajewski.

Grzegorz Osiecki, Tomasz Żółciak, dziennikarze money.pl